بررسی تطبیقی مسائل نافع بن الازرق با اصحاب لغت و تفسیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

دراینپژوهشیازدهواژهقرآنی از مسائل نافع بن ازرق که حاوی بیش از 200 واژه از واژگان غریب قرآن است، به منظورتطبیق و مقایسه با آراء لغوی و دیدگاه­های تفسیریانتخاب شده،تا میزان انطباق مفهوم و معانی واژگانی را که ابن عباس به درخواست نافع و با استناد به شعر عربپاسخ داده، مورد بررسی قرار گیرد. هرچند نافع از پاسخ­های ابن عباس قانع شده و به نوعی جایگاه علمی او را پذیرفته است، اما این پژوهش نشان    می­دهد که تبیین واژگانقرآن به ویژه واژگان غریب و مهم که در دست­یابی به فهم آیات نقش اساسی برعهده دارند، تنها از راه استناد به شعر عرب، همیشه و در هر شرایطی نمی­تواند راه گشا باشد.
با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، می­توان چنین دریافت که پاسخ­های ابن عباس به نافع تا حدودی با دیدگاه اکثر مفسران و اصحاب لغت منطبق بوده، در مواردی نیز دارای اختلاف است. و گاهی تنها با یکی از دو یا چند نظر آنان، منطبق می­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparative study of of Nafea Ben Al-azrq issues with the lexical and exegetes companions

چکیده [English]

In this study, eleven Quranic word of Nafea Ben Al-azrq issues that contain more than 200 words of the Quran strange words , in order to accommodate and compared to the ideas and views of some lexical and exegetes, To be examined the extent adapt of the concept and meaning of words that Ibn Abbas responded to the question of Nafea Ben Al-azrq by the Arabic poetry , however, Nafea Ben Al-azrq was convinced  about responses of Ibn Abbas and accepted his scientific position, But this research shows that explain the Quranic words specially strange and importants words that have fundamental role in understanding meaning of the verses , it’s not only depend on reference to Arab poetry ,and not helpful in all circumstances.
According to the results of this study descriptive - analysis that has been done, it could be found that
The Ibn Abbas responses to Nafea Ben Al-azrq is somewhat consistent with the views of most commentators and lexical companions and in some cases it was difference  and sometimes it was only accordance respectively by one, two or more of them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • singulars of Quran
  • Abdullah bin Abbas
  • Gharib Al- Quran
  • Nafi al- Azraq issues
  1.    «قرآن کریم» (ترجمه علی مشکینی)؛

    1.  الابراهیم، موسی ابراهیم(1416ق): «بحوث منهجیّهْ فی علوم القرآن الکریم»، عمّان: دار عمّار، الطّبعه الثّانیه.
    2.  ابن ابی‌الحدید(بی تا): «شرح نهج‌البلاغه»، قاهره: بی نا.
    3. ابن اثیر، مبارک بن احمد(1367ش): «النّهایه فی غریب الحدیث و الاثر» قم: موسسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
    4. ‌ابن حزم(بی تا): «جمهره انساب العرب»، بی جا: بی نا.
    5. ابن‌حزم اندلسی(بی تا): «الفصل»، بغداد: بی نا.
    6. ابن عبّاس، عبدالله(بی تا): «غریب القرآن فی شعر العرب»، بی جا: بی نا.
    7. ابن‌عبدربه(1353ق): «العقد الفرید»، ‌ قاهره: چاپ مصطفی محمد.
    8. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق): «لسان العرب»، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
    9. ابن هائم، شهاب الدین احمد بن محمد(1423ق)، «التّبیان فی تفسیر غریب القرآن»، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول.
    10. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی(1408ق)، «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    11. ازهری،محمدبن احمد(م370ق)، «تهذیب اللغة»، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ اول.
    12. اندلسی، ابو حیّان محمد بن یوسف(1420ق)، «البحر المحیط فی التّفسیر»، بیروت: دار الفکر.
    13. اندلسی، اثیر الدّین ابی حیّان(بی تا)، «تحفهْ الاریب بما فی القرآن من الغریب»، بیروت: المکتب الاسلامی، چاپ دوم.
    14. انصاری، زکریّا بن محمّد بن احمد(1424ق)، «فتح الرّحمن شرح ما یلتبس من القرآن»، بیروت: دار الکتب العلمیّه، چاپ اول.
    15. البدری، عادل عبد الرحمّن(1421ق)، «مختصر البیان فی غریب القرآن»، قم: اسوه، چاپ اول.
    16. البغدادی الزاهد، ابی عمر محمّد بن عبد الواحد(بی تا)، «یاقوتهْ الصّراط فی تفسیر غریب القرآن»، تحقیق: محمّد بن یعقوب الترکستانی، المدینه المنورّه: مکتبهْ العلوم و الحکم الجامعهً الاسلامیّهْ بالمدینة المنورة، چاپ اول.
    17. بغدادی(بی تا)، «الفرق بین الفرق»، بیروت: چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید.
    18. بلاذری(بی تا)، «انساب الاشراف»، بی جا: بی نا.

     

    1. بلاذری، احمد بن یحیی(1337ش)، «فتوح البلدان»، ترجمه: محمدتوکل، تهران: نشر نقره.
    2. بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق)، «أنوار التّنزیل و أسرار التّاویل»، بیروت: دار احیاء التّراث العربی، چاپ اول.
    3. جزری، علی بن محمد(بی تا)، «اسد الغابة»، بی جا: بی نا.
    4. جوهری، اسماعیل بن حمّاد(1376ق)، «الصّحاح: تاج اللّغة و صحاح العربیّة»، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول.
    5. حجازی، محمد محمود(1413ق)، «التفسیر الواضح»، بیروت: دار الجیل، چاپ دهم.
    6. حسین یوسف، موسی(1410ق)، «الافصاح فی اللّغة»، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ چهارم.
    7. حمیری، نشوان بن سعید(بی تا)، «شمس العلوم»، تحقیق: مطهر بن علی آریانی و یوسف محمد عبدالله و حسین بن عبدالله عمری، دمشق: دارالفکر، چاپ اول.
    8. حنفی، قاسم بن قطلوبغا(بی تا)، «معجم غریب القرآن»، دمشق: دار النّوادر، چاپ اول.
    9. حوی سعید(1424ق)، «لاساس فی التفسیر»، قاهره: دار السلام، چاپ ششم.
    10. الخزرجی، احمد بن عبد الصّمد(بی تا)، «تفسیر الخزرجی»، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیّة، چاپ اول.
    11. خوئی، سیّد ابوالقاسم(1413ق)، «معجم رجال الحدیث»، بی جا: بی نا، چاپ پنجم.
    12. ذهبی، محمّد حسین(بی تا)، «التّفسیر و المفسّرون»، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
    13. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد(1412ق)، «مفردات الفاظ القرآن»، تحقیق: صفوان عدنان‏ داوودى، بیروت: دارالشّامیة و دارالقلم، چاپ اول.
    14. زبیدی، محمّد بن محمّد(1414ق)، «تاج العروس»، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
    15. زحیلی وهبه(1411ق)، «التفسیر المنیر فی العقیدة والمنهج»، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم.
    16. زرکشی، محمّدبن عبدالله(بی تا)، «البرهان فی علوم القرآن»، بی جا: دار المعرفه.
    17. زمخشری، محمود(1407ق)، «الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل»، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
    18. -------------(1979م)، «اساس البلاغه»، بیروت: دار صادر، چاپ اول.
    19. سالم مکرم، عبدالعال(1417ق)، «غریب القرآن الکریم فی عصر الرّسول و الصّحابه و التّابعین»، بیروت: موسسه الرساله، چاپ اول.
    20.  سیّد قطب، ابراهیم شاذلی(1412ق)، «فی ظلال القرآن»، بیروت – قاهره: دار الشّروق، چاپ هفدهم.
    1. سیروان، عبد العزیز(بی تا)، «المعجم الجامع لغریب المفردات القرآن الکریم»، بی جا: دار العلم الملایین.
    2. سید کریمی حسینی، عباس(1382ش)، «تفسیر علیین»، قم: اسوه، چاپ اول.
    3. سیوطی، جلال الدّین(بی تا)، «الاتقان فی علوم القرآن»، بی جا: دار الکتاب العربی.
    4. سجستانی، ابی بکرمحمّد بن عزیز(بی تا)، «غریب القرآن علی حروف المعجم»، بی جا: دار قتیبه، چاپ اول.
    5. شریف لاهیجی، محمّد بن علی(1373ش)، «تفسیر شریف لاهیجی»، تهران: دفتر نشر داد، چاپ اول.
    6. شهرستانی(1387ق)، «ملل و نحل»، قاهره: چاپ محمد سیدکیلانی.
    7. صابونی، محمد علی(1421ق)، «صفوة التفاسیر»، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
    8. طباطبایی، سید محمّد حسین(1417ق)، «المیزان فی تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، چاپ پنجم.
    9. طبرسی، فضل بن حسن(1372ش)، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، تحقیق: محمّد جواد بلاغی، تهران: ناصرخسرو، چاپ سوم.
    10. طبری، ابو جعفر محمّد بن جریر(بی تا)، «تاریخ طبری»، بی جا: بی نا.
    11. طریحی، فخرالدّین(1375ش)، «مجمع البحرین»، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
    12. طوسی، محمّد بن حسن(بی تا)، «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    13. فخر رازی، محمّد بن عمر(1420ق)، «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار احیاء التّراث العربی، چاپ سوم.
    14. فراهیدی، خلیل بن احمد(1410ق)، «العین»، هجرت، قم، چاپ دوم.
    15. فواد عبد الباقی، محمّد(1374ش)، «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم»، قم: قدس، چاپ هفتم.
    16. فیروز آبادی، محمّد بن یعقوب(1415ق)، «القاموس المحیط»، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
    17. فیض کاشانی، ملّامحسن(1418ق)، «الاصفی فی تفسیر القرآن»، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
    18. فیومی، احمد بن محمّد(1414ق)، «المصباح المنیر»، قم: دار الهجره، چاپ دوم.
    19. قرشی، سیّد علی اکبر(1371ش)، «قاموس قرآن»، تهران: دار الکتب الاسلامیّه، چاپ ششم.
    20. قمی، علیّ بن ابراهیم(1367ش)، «تفسیر قمی»، قم: دار الکتاب، چاپ چهارم.
    21. کاشانی، ملّا فتح الله(1373ق)، «خلاصة المنهج»، تهران: انتشارات اسلامیه.
    1. -------------(1423ق)، «زبدة التّفاسیر»، قم: بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول.
    2. مبرد، محمد بن زید(1347ق)، «الکامل»، قاهره: بی نا.
    3. ماردینی، علی بن عثمان(بی تا)، «بهجة الاریب بما فی بیان ما فی کتاب الله العزیز من الغریب»، مصر: دار الصّحابه للتّراث، چاپ اول.
    4. مدرسی، محمد تقی(1419ق)، «من هدی القرآن»، نهران: دار محبی الحسین، چاپ اول.
    5. مصطفوی، حسن(1430ق)، «التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم»، بیروت ـ قاهره ـ لندن: دار الکتب العلمیّة، چاپ سوم.
    6. معرفت، محمّد هادی(بی تا)، «التّمهید فی علوم القرآن الکریم»، بی جا: موسسه النّشر الاسلامی.
    7. نیشابوری، محمود بن ابوالحسن(1415ق)، «ایجاز البیان عن معانی القرآن»، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول.