بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران دربارة آیات ناظر به استغفار رسول اکرم (ص) (در آیات 19 سورة محمد و 104 سورة نساء)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری رشته تفسیر تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

2 دانشیار گروه تفسیر و علوم قرآن، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران

3 دانشجوی دکترای رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، ایلام. ایران

چکیده

در رهنمود اهل بیت(ع) و بر اساس تعالیم قرآن کریم، انبیاء(ع) از ارتکاب گناه معصوم هستند. اما برخی آیات قرآن، در ظاهر خلاف این باور را نشان می­دهند. آیات 19سورة محمد(ص) و 104 سورة نساء از جملة این آیات هستند که در آن­ها به رسول اکرم(ص) دستور استغفار داده شده است. مفسران در خصوص علت استغفار در این دو آیه، آراء متفاوتی دارند. مقالة حاضر، به استناد قرائن متعددی از آیات و روایات، به این نتیجه رسیده است که استغفار در سوره محمد(ص) به منزلة دعا برای رفع تبعات اموری است که وجود آنها شایستة ایمان موحدانه نیست و علت استغفار در سورة نساء نیز دفع آثار سوء ناشی از قضاوت بر اساس ظواهر است. رویکرد این تحقیق قرآن محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی(محکمات عقل، قرآن، سنت، تجربه و...) برمحور قرآن کریم داور اندیشه­ها و عملکردها است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of commentators' views on the verses referring to asking for forgiveness from the Holy Prophet (PBUH) (in verses 19 of Surah Muhammad and 104 of Surah Nisa)

نویسندگان [English]

  • rahim haseliiranshahi 1
  • Mostafa Karimi 2
  • Mahdi Mahmoodi 3
1 PhD student in the field of comparative exegesis, Quran University of Sciences and Education, Qom, Iran
2 Associate Professor of the Department of Quranic Interpretation and Sciences, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran
3 Ph.D. student of Qur'anic and Hadith Sciences, Ilam University, Ilam, Iran
چکیده [English]

In the guidance of Ahl al-Bayt (AS) and the teachings of the Qur'an, the prophets (AS) are innocent of committing sin. But some verses seem to contradict this belief.The 19th verses of Muhammad (PBUH) and the 104 suras of Nisaa are among those verses in which the Prophet (peace be upon him) was commanded to be rejected. The commentators have different opinions about the reason for the Prophet's asking for forgiveness in these two verses and have tried to provide an interpretation of these verses that does not contradict the Prophet's infallibility; But none of their opinions are without problems. The present article, with the aim of removing doubts about the infallibility of the Holy Prophet (PBUH), after examining and criticizing the existing opinions, based on numerous evidences from verses and narrations, has come to the conclusion that: Asking for forgiveness in Surah Muhammad (PBUH) for Praying is to remove unpleasant things that are not worthy of believers, so that the effects of unpleasant things are removed and the basis for benefiting from divine blessings, which are the result of pure faith, is provided. The reason for seeking forgiveness in Surah Nisa is also related to the judgment that the Holy Prophet (PBUH) made. In this judgment, according to the Islamic law, he was assigned to judge based on the evidence of the parties to the dispute, and he judged correctly in this dispute. But because his judgment was influenced by the false testimony of some who gave false testimony, an innocent person was exposed to slander. Therefore, to ward off the bad effects of this judgment based on appearance, the Prophet (PBUH) was ordered to ask for forgiveness. The approach of this research is based on the Qur'an, on this basis, religious matters (intellect, Qur'an, tradition, experience, literature, the way of rational and legal scholars, etc.) are the judges of religious thoughts and practices based on the Holy Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Infallibility
  • Holy Prophet (PBUH)
  • judgment
  • guilt
  • forgiveness
  • interpretation
  • commentators
  1. قرآن کریم. ترجمه ناصر مکارم شیرازی(1373ش): قم: دار القرآن الکریم(دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)

    1. ابن عاشور محمد بن طاهر(بی­تا): «التحریر و التنویر»، بیروت: انتشارات موسسه التاریخ‏
    2. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(1419ق): «تفسیر القرآن العظیم‏»، محقق: محمد حسین شمس الدین‏، بیروت: انتشارات دار الکتب العلمیة
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق): ‏«لسان العرب»‏، بیروت: دار صادر‏.
    4. آلوسی بغدادی، محمود(1405ق): «روح­المعانی فی­تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی»، بیروت: دار احیاء التراث العربی
    5. انصاریان، حسین(1383): ترجمه قرآن، قم: انتشارات اسوه
    6. بحرانى، سید هاشم(1416ق): «البرهان فی تفسیر القرآن»، موسسه البعثه، تهران: بنیاد بعثت‏‏.
    7. بحرانى، هاشم بن سلیمان(1415ق): «البرهان فی تفسیر القرآن»، قم: موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة
    8. بسطامی، علی بن طیفور(1384): «منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح‏»، تهران: نشر حکمت.
    9. بغوى، حسین بن مسعود(1420ق): «معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏»، محقق: عبدالرزاق المهدى، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏.
    10. جبعی عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی)(1412ق): «الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه»، شرح سلطان العلماء حسن بن محمد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    11. جوادی آملی، عبدالله(1381ش): «تفسیر تسنیم»، تحقیق احمد قدسی: مرکز نشر اسراء.
    12. جوادی آملی، عبدالله(1378ش): «تفسیر موضوعی قرآن کریم(سیرة رسول اکرم(ص))»، تنظیم محمد محرابی، قم: مرکز نشر اسراء.
    13. حسینی شیرازی، سید محمد(1423ق): «تبیین القرآن»، بیروت: انتشارات دارالعلم.
    14. حویزى­، عبد على بن جمعه(1415ق): «تفسیر نورالثقلین»‏، تحقیق: سید هاشم­ رسولى ­محلاتى‏، قم‏: انتشارات اسماعیلیان‏.
    15. راغب اصفهانى، حسین بن محمد(1412ق): «المفردات فی غریب القرآن»‏، تحقیق: صفوان عدنان داودى، بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.
    16. رجبی، محمود و همکاران(1390): «روش تفسیر قرآن»، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    17. رضایى اصفهانى، محمد على و همکاران‏(1383): «ترجمه قرآن»، قم: موسسه تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر.
    18. روحی برندق، کاوس (1395): «تحلیل و نقد توجیه­های عرفانی استغفار پیامبر اکرم (ص) با تأکید بر حدیث «لیغان»»، مجله پژوهش­های فلسفی کلامی، شماره 69، صص 117 تا 142
    19. زمخشرى، محمود(1407ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»‏، بیروت‏: دار الکتاب العربی.
    20. سیوطی جلال الدین(1404ق): «الدرالمنثور فى تفسیرالمأثور»، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى.
    21. محمد بن علی، ابوجعفر(شیخ صدوق)( 1403ق): «معانی الأخبار»، قم: انتشارات جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه.
    22. طباطبایى، سیدمحمد حسین‏(1417ق): «المیزان فى تفسیر القرآن»‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى­.
    23. طبرسى، فضل بن حسن(1372): «مجمع البیان فى علوم القرآن»، تهران: انتشارات ناصر خسرو
    24. طبرى، محمد بن­جریر(1412ق): «جامع البیان عن تأویل آی القرآن»‏، بیروت: دارالمعرفه‏.
    25. طوسی، محمد بن حسن(بی­تا): «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    26. طیب حسینی، سید محمود و طیب حسینی، مطهره سادات(1397): «بررسی و نقد دیدگاه قاموس قرآن در معنای «ذنب» منسوب به پیامبر(ص) در قرآن مجید»، مجله تحقیقات کلامی، شماره 20.
    27. علم الهدی، علی بن الحسین(1410ق): «الشافی فی الإمامة»، قم: اسماعیلیان
    28. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن­عمر(1420ق): «مفاتیح الغیب‏»، بیروت‏، داراحیاء التراث العربى.
    29. فراهیدی، خلیل بن احمد(1410ق): «کتاب العین»، قم: انتشارات هجرت.
    30. فضل الله، محمد حسین(1419ق): «من وحی القرآن»، بیروت: دارالملک.
    31. قرشى، سید على اکبر(1371ش): «قاموس قرآن»‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة‏.
    32. قرطبى محمد بن احمد(1364ش): «الجامع لأحکام القرآن»‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو‏.
    33. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا(1386ش): «تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب»، 14جلد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى. سازمان چاپ و انتشارات.
    34. قمى، على بن ابراهیم‏(1363): «تفسیر القمی»، محقق: طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب‏.
    35. کلینی، محمد بن یعقوب(1388ق): «اصول الکافی»: تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    36. کاشانى، ملا فتح الله‏(1336): «تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏»، تهران: انتشارات کتابفروشى محمد حسن علمى‏.
    37. کاویانپور، احمد(1378): «ترجمه قرآن»، تهران: سازمان چاپ وانتشارات اقبال‏
    38. مجلسی، محمد باقر(1403): «بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الاطهار»، بیروت: مؤسسة الوفاء.
    39. محمد بن حسین، محدث عاملی(1409ق): «تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة»، قم: انتشارات آل البیت.
    40. محمدی نژاد، مهدی(1397): «بررسی سبک قرآن کریم در چینش واژگان»، فصلنامه پژوهش های ادبی قرآنی، سال ششم، شماره اول، بهار.
    41. مشکینى، على(1381ش): «ترجمه قرآن»‏، قم: انتشارات الهادی.
    42. مصباح یزدی، محمد تقی(1393): «مجله معرفت»، سال بیست و سوم، شماره 201
    43. مکارم شیرازى، ناصر(1374ش): «تفسیر نمونه»‏، تهران: دارالکتب الإسلامیّه.
    44. نوروزی، مجتبی، علی­پور، امیر (1396): «بررسی تطبیقی «ذنب» و «استغفار» پیامبر اکرم (ص) در قرآن از نظر آیت‌الله معرفت و فخر رازی»، مجله پژوهش­های تفسیر تطبیقی، شماره 6، صص 233 تا 244
    45. سایت اسراء؛ ir/fa/w/دروس-تفسیر