بررسی تطبیقی چگونگی تکلم خدا با حضرت موسی علیه السلام در تفاسیر فریقین، با تأکید بر آیة 30 سورة قصص

مصلحی, مجتبی

بررسی تطبیقی چگونگی تکلم خدا با حضرت موسی علیه السلام در تفاسیر فریقین، با تأکید بر آیة 30 سورة قصص

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مجتبی مصلحی

دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

تفسیر آیاتی که در آن از تکلم خداوند سخن رفته، یکی از اختلافات حل ناشده‌ای است که همواره میان مفسران وجود داشته و دارد. از جمله آیاتی که به تکلم خدا اشاره دارد و مفسران بسته به عقاید و آراء خود دیدگاه‌های متفاوتی را در تفسیر آن ارائه داده‌اند، آیة 30 سورة قصص می‌باشد. این آیه به چگونگی تکلم خدای تعالی با حضرت موسی(ع) اشاره دارد. مفسران فریقین نظرات متفاوتی را پیرامون این آیه بیان داشته‌اند که می‌توان آن نظرات را به پنج دسته تقسیم کرد: 1- خدا با صوت خویش با موسی(ع) سخن گفت. 2- خدا با کلام نفسی که منزه از حروف و اصوات است با موسای کلیم سخن نمود. 3- خدا از طریق خلق اصوات در درخت با حضرت موسی(ع) تکلم کرد. 4- خدا از طریق تجلی یافتن در درخت با موسی(ع) سخن گفت. 5- خداوند از طریق وحی و به واسطه فرشته وحی، با موسی(ع) هم کلام شد. در مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با گرایش انتقادی، همه دیدگاه‌ها بررسی و ارزیابی شد و این نتیجه حاصل شد که فقط دیدگاه پنجم – به دلیل سازگاری با وجوه مختلف نحوی که برای آیة ذکر شده و همچنین سازگاری با سایر آیات قرآن و عدم مخالفت با موازین عقلی– تفسیر صحیحی است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24765317.2023.7.2.9.4

موضوعات

تفسیر تطبیقی

عنوان مقاله [English]

A comparative study of how God spoke to Prophet Moses (pbuh) In Sunni and Shiite interpretations, Emphasizing verse 30 of Surah Al-Qasas

نویسنده [English]

mojtaba moslehi

P.H.D student of Quran and Hadith Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran

چکیده [English]

The interpretation of the verses in which the word of God is spoken is one of the unresolved differences that has always existed among the commentators. One of the verses that refer to the word of God and the commentators have offered different views in interpreting it based on their beliefs and opinions, is verse 30 of Surah Al-Qasas. This verse refers to how God Almighty spoke to Prophet Moses (pbuh). Shiite and Sunni commentators have expressed different views on this verse, which can be divided into five categories: 1- God spoke to Moses with His voice. 2- God spoke to Moses with the Speech of nafsi which is without letters and sounds. 3- God spoke to Prophet Moses (pbuh) by creating sounds in a tree. 4- God spoke to Moses (pbuh) by appearing in a tree. 5- God spoke to Moses through revelation and through the angel of revelation. In the present article, all perspectives were reviewed and evaluated in a descriptive-analytical method with a critical orientation and it was concluded that only the fifth view - due to the compatibility with the various aspects of the syntax mentioned for the verse as well as the compatibility with other verses of the Qur'an - is the correct interpretation

کلیدواژه‌ها [English]

The Word of God
Prophet Moses (pbuh)
verse 30 of Surah Al-Qasas
Shiite and Sunni commentators

مراجع

قرآن کریم
1. آل‏غازى، عبدالقادر(1382ق): «بیان المعانى»، دمشق: مطبعة الترقی.
2. آلوسى، محمود بن عبدالله(1415ق): «روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
3. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد(1419ق): «تفسیر القرآن العظیم»، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
4. ابن‏شهرآشوب، محمد بن على(1369ش): «متشابه القرآن و مختلفه»، قم: بیدار.
5. ابن‏عاشور، محمدطاهر(1420ق): «تفسیر التحریر و التنویر»، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
6. ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب(1422ق): «المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
7. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر(1419ق): «تفسیر القرآن العظیم»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
8. ابوالسعود، محمد بن محمد(1983م): «ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
9. ابوالفتوح رازى، حسین بن على(1408ق): «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، مشهد: آستان قدس رضوى.
10. ابوحیان، محمد بن یوسف(1420ق): «البحر المحیط فى التفسیر»، بیروت: دار الفکر.
11. امین، نصرت‏بیگم(بی‌تا): «تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن»، بی‌جا: بی‌نا.
12. بحرانى، هاشم بن سلیمان(1415ق): «البرهان فی تفسیر القرآن»، قم: موسسة البعثة.
13. بدوی، عبدالرحمان(1997م): «مذاهب الاسلامیین»، بیروت: دارالعلم.
14. بروجردى، حسین بن رضا(1416ق): «تفسیر الصراط المستقیم»، قم: انصاریان.
15. بغوى، حسین بن مسعود(1420ق): «معالم التنزیل»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
16. بیضاوى، عبدالله بن عمر(1418ق): «أنوار التنزیل و أسرار التأویل»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
17. تفتازانی، سعدالدین(1409ق): «شرح المقاصد»، قم: الشریف الرضی.
18. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد(1418ق): «الجواهر الحسان فى تفسیر القرآن»، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
19. جرجانى، حسین بن حسن(1378ق): «جلاء الأذهان و جلاء الأحزان»، تهران: دانشگاه تهران.
20. حائرى طهرانى، على(1338ش): «مقتنیات الدرر»، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
21. حجازى، محمد محمود(1413ق): «التفسیر الواضح»، بیروت: دار الجیل.
22. حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى(بی‌تا): «تفسیر روح البیان»، بیروت: دار الفکر.
23. حلی، حسن بن یوسف(بی‌تا): «کشف المراد»، ترجمه و شرح ابوالحسن شعرانی، تهران: انتشارات اسلامیه.
24. حویزى، عبدعلى بن جمعه(1415ق): «نور الثقلین»، قم: اسماعیلیان.
25. خفاجى، احمد بن محمد(1417ق): «عنایة القاضی و کفایة الراضی على تفسیر البیضاوی»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
26. دروزه، محمد عزه(1421ق): «التفسیر الحدیث»، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
27. زحیلى، وهبه(1422ق): «التفسیر الوسیط»، دمشق: دار الفکر.
28. زمخشرى، محمود بن عمر(1407ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، بیروت: دار الکتاب العربی.
29. سبحانی، جعفر(1414ق): «بحوث فی الملل و النحل»، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
30. ــــــــــــــ(1423ق): «محاضرات فی الالهیات»، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
31. ــــــــــــــ(1383ش): «منشور جاوید»، جلد دوم، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
32. سمرقندى، نصر بن محمد(1416ق): «تفسیر بحر العلوم»، بیروت: دار الفکر.
33. سیدمرتضی، على بن الحسین(1431ق): «تفسیر الشریف المرتضى»، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
34. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر(1404ق): «الدر المنثور فى التفسیر بالماثور»، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى(ره).
35. شاه عبدالعظیمی، حسین(1363ش): «تفسیر اثنی عشری»، تهران: میقات.
36. شبر، عبدالله(1407ق): «الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین»، کویت: مکتبة الالفین.
37. شیبانى، محمد بن حسن(1413ق): «نهج البیان عن کشف معانى القرآن»، قم: نشر الهادى.
38. شیخ‏زاده، محمد بن مصطفى(1419ق): «حاشیه محیى الدین شیخ زاده على تفسیر القاضى البیضاوى»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
39. صادقى تهرانى، محمد(1406ق): «الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه»، قم: فرهنگ اسلامى.
40. صدوق، محمد بن علی(1398ق): «التوحید»، قم: جامعه مدرسین.
41. طباطبایى، محمدحسین(1390ق): «المیزان فی تفسیر القرآن»، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
42. طبرسى، فضل بن حسن(1372ش): «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، تهران: ناصر خسرو.
43. طبرى، محمد بن جریر(1412ق): «جامع البیان فى تفسیر القرآن»، بیروت: دار المعرفة.
44. طنطاوى، محمد سید(1997م): «التفسیر الوسیط للقرآن الکریم»، قاهره: نهضة مصر.
45. طوسی، محمد بن حسن(1406ق): «الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد»، بیروت، دارالأضواء.
46. ــــــــــــــــــــــ(بی‌تا): «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
47. طیب، عبدالحسین(1369ش): «اطیب البیان فی تفسیر القرآن»، تهران: اسلام.
48. عاملی، ابن‏ابى‏جامع(1413ق): «الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز»، قم: دار القرآن الکریم.
49. عباسی، بابک(1393ش): «تجلی»، دانشنامه جهان اسلام، جلد 6، صص588- 593.
50. فخر رازى، محمد بن عمر(1420ق): «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
51. ــــــــــــــــــــــــ(2004م): «معالم اصول الدین»، قاهره، مکتبۀ الازهریه للتراث.
52. فضل الله، محمد حسین(1419ق): «من وحى القرآن»، بیروت: دار الملاک.
53. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى(1415ق): «تفسیر الصافی»، تهران: مکتبة الصدر.
54. قاسمى، جمال‏الدین(1418ق): «محاسن التأویل»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
55. قاضی عبدالجبار، ابوالحسن(1422ق): «شرح اصول خمسه»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
56. قرشى، على‏اکبر(1375ش): «تفسیر احسن الحدیث»، تهران: بنیاد بعثت.
57. قرطبى، محمد بن احمد(1364ش): «الجامع لأحکام القرآن»، تهران: ناصر خسرو.
58. قشیرى، عبدالکریم بن هوازن(2000م): «لطائف الاشارات»، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
59. قطب، سید(1425ق): «فى ظلال القرآن»، بیروت: دار الشروق.
60. قمى مشهدى، محمد(1368ش): «کنز الدقائق و بحر الغرائب»، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
61. قمى، على بن ابراهیم(1363ش): «تفسیر القمی»، قم: دار الکتاب.
62. قوشجی، مولاعلی(بی‌تا): «شرح التجرید»، قم: الشریف الرضی.
63. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله(1423ق): «زبدة التفاسیر»، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
64. ــــــــــــــــــــــــ(بی‌تا): «منهج الصادقین فی إلزام المخالفین»، تهران: کتابفروشى اسلامیه.
65. لاهیجی، عبدالرزاق(1364ش): «گزیده گوهر مراد»، تهران: طهوری.
66. لاهیجی، محمد بن على(1373ش): «تفسیر شریف لاهیجى»، تهران: دفتر نشر داد.
67. ماتریدى، محمد بن محمد(1426ق): «تأویلات أهل السنة»، بیروت: دار الکتب العلمیة.
68. مراغى، احمد مصطفى(بی‌تا): «تفسیر المراغى»، بیروت: دار الفکر.
69. مغنیه، محمدجواد(1424ق): «التفسیر الکاشف»، قم: دار الکتاب الإسلامی.
70. مفید، محمد بن محمد(1413ق): «النکت الإعتقادیه»، قم: المؤتمر العالمی للشیخ مفید.
71. مکارم شیرازى، ناصر(1371ش): «تفسیر نمونه»، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
72. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1360ش): «اسرار الآیات و انوار البینات»، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
73. میبدى، احمد بن محمد(1371ش): «کشف الاسرار و عدة الابرار»، تهران: امیر کبیر.