معناشناسی واژه متقین بر اساس روابط هم‌نشینی و تقابل معنایی در نظام معنایی قرآن با تأکید بر سوره بقره

علایی رحمانی, فاطمه; غلامی نژاد, فهیمه

معناشناسی واژه متقین بر اساس روابط هم‌نشینی و تقابل معنایی در نظام معنایی قرآن با تأکید بر سوره بقره

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات دانشگاه الزهراء(س) ،تهران، ایران

² دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث دانشگاه کاشان،کاشان،ایران

چکیده

اهل «تقوی» در لسان قرآن به «متقین» نام بردار هستند. این واژه در زمره واژگان پربسامد قرآنی است و در نظام معنایی قرآن در ارتباط با کلمات دیگر صبغه معنا شناسانه ویژه‌ای می‌یابد. طیف وسیع و گستردگی مفهوم متقین در قرآن و بررسی ساختار و سیاق آیات متمرکز بر فهم «تقوی» سبب فهمی درست و جامع از آیات قرآن می شود .نوشتار حاضر ضمن استخراج فهم ساختاری متقین با توجه به سیاق مقامی و مقالی‌، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال است که مطابق آیات قرآنی کدام‌یک از واژگان و مفاهیم با «متقین» بر محور هم‌نشینی‌، دارای رابطه معنایی یا تقابل معنایی‌اند. بررسی توصیفی تحلیلی معنای لغوی «تقوی» در قرآن حکایت از آن دارد که تمامی معانی گفته‌شده برای آن ازجمله: حفظ، ستر، خوف، حذر، تجنب ذیل این معنا قرار می‌گیرند. از ره گذر تحلیل کاربردها و مفاهیم هم‌نشین با این واژه مشخص شد که مفاهیمی مانند: ترساندن از عذاب الهی تا القای مفاهیم نیکوی اجتماعی نظیر: عدالت، قول سدید، عدم عصیان، عدم تعصب را در برمی‌گیرد. در حقیقت، مفهوم «تقوی» در بافت سوره‌های قرآن، مفهومی همه‌گیر است بدین معنی که همة نیکی‌ها را شامل شده و همة بدی‌ها را از خود نفی می‌کند و در حقیقت اهل تقوا اختصاص به مؤمنین ندارد بلکه در قرآن مشرکان و کفار هم دعوت به تقوا شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24765317.2023.7.2.10.5

موضوعات

تفسیر تطبیقی

عنوان مقاله [English]

An Analytical Investigation And A Comparative Narrative of the Semantic Structure of the Holy Qur'an's Use of "Muttaqin" With Special Emphasis on Surah al-Baqarah

نویسندگان [English]

Fatemeh Alaee Rahmani ¹
Fahimeh Gholaminejad ²

¹ Associate professor of Quran and Hadith Sciences , Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran

² Ph.D Student of Quran and Hadith Sciences, University of Kashan, Kashan, Iran

چکیده [English]

Ahl-e-taqwā (اهل التقوی) is known as "muttaqin" in the Qur'anic terms, is a frequently used term in the Holy Quran with a specific semantic background. Reviewing the wide range of meanings associated with the concept of "muttaqin" in the Holy Qur'an and analyzing the structure and the context of verses focused on the concept of " taqwā " would lead to a true and comprehensive understanding of the Qur'anic verses. Extracting the structural understanding of "muttaqin" based on the situated conceptualization as well as referring to the hadiths, this inquiry aims to address the raised question which Qur'anic terms and concepts have semantic relations with "Muttaqin"? Studying the literal meaning of "taqwā" in the Holy Qur'an and based on descriptive-analytical method reveals that it includes meanings such as preservation, protection, fear, caution, and avoidance. Through the analysis of the syntagmatic concepts and their usage, we figure out that the term encompasses various meanings from fearing the divine punishment to the inspiration of good social concepts such as justice, speaking the right words, and avoiding rebellion or prejudice. In the context of the Qur'anic surahs, "taqwā" is an all-encompassing term that embodies all that is good and avoids all that is bad. Notably, the term "Ahl-e-taqwā" is not only used in the Holy Qur'an to summon the pious, but also the pagans.

کلیدواژه‌ها [English]

The Holy Qur'an
Surah al-Baqarah
Muttaqin
Syntagmatic relations
The situated conceptualization
typology of the narratives of "muttaqin"

مراجع

قرآن کریم
1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367): «النهایۀ فی غریب الحدیث و الأثر»، محقق:محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، چاپ چهارم، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
2. ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا): « التحریر و التنویر»، بی‌جا: بی‌نا .
3. ابن فارس، احمد (1404ق): « معجم مقاییس اللغۀ»، محقق:محمد هارون عبدالسلام، چاپ اول، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق): « لسان العرب»، چاپ سوم، بیروت: دارصادر.
5. ایزوتسو، توشیهیکو (1364): « خدا و انسان در قرآن»،مترجم: احمد آرام، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار .
6. جلالی کندری، سهیلا، مهدی مطیع و نجمه سادات عاملی(1389): « مفهوم شناسی بصیرت در نظام معنایی قرآن کریم با رویکردی بر تفاسیر عرفانی، «مطالعات قرآن و حدیث»، سال سوم، شماره دوم، ص5-25.
7. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق): « الصحاح تاج اللغۀ و صحاح العربیۀ»،محقق: احمد عبدالغفور عطار، چاپ اول، بیروت: دارالعلم للملایین.
8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق): « مفردات الألفاظ القرآن»، چاپ اول، بیروت: دارالقلم.
9. رفعت نژاد ، محمد نقی ، مؤمنی ، محمدامین (1396): « پژوهشی در تبیین معنای " اتقواالله " و تفسیر آن»، دو فصلنامه پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن ، سال پنجم ، شماره دوم ، ص 100-112 .
10. زمخشری، محمود (1407): « الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
11. زمخشری، محمود(1417): « الفائق فی غریب الحدیث»، چاپ اول، بیروت: دارکتب العلمیۀ.
12. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق): « المیزان فی تفسیر القرآن»، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم .
13. طبرسی، فضل بن حسن (1372): « مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو .
14. عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق): « الفروق فی اللغۀ»، چاپ اول، بیروت: دارالأفاق الجدیدۀ.
15. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق): « کتاب العین»، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
16. فولادوند، محمدمهدى(1418): «ترجمه قرآن (فولادوند)»، چاپ: 3، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى.
17. فولادوند،محمدمهدی (1415ق): « ترجمه قرآن»، چاپ اول، تهران: دارالقرآن الکریم.
18. قائمی، مرتضی؛مسبوق،سید مهدی؛ذوالفقاری،اکرم(1398): « بازکاوی سوره‌ی بقره بر اساس نظریه آمیختگی مفهومی،پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی،دوره 9، شماره 17،ص59-84 .
19. قراملکی، احد فرامرز (1390): « روش‌شناسی مطالعات دینی»، چاپ ششم، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
20. مکارم شیرازی، ناصر (1373): « ترجمه قرآن»، چاپ دوم، قم: دارالقرآن الکریم.
21. مهدوی کنی، صدیقه(1388)، «ساختار گزاره‌های اخلاقی قرآن(رویکردی معناشناختی)»، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).