بررسی تطبیقی مسئله رؤیت خداوند از دیدگاه تفسیری مفسران امامیه و عامه

نصیری, علی; حکیمی, عباس; ملکی اصل, علی; شهبازی میانرود, حجت

بررسی تطبیقی مسئله رؤیت خداوند از دیدگاه تفسیری مفسران امامیه و عامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد گروه معارف اسلامی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

² استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، ساوه، ایران

³ استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴ دانشجوی دکتری معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، قم، ایران

چکیده

بحث رؤیت خداوند متعال از دیرباز میان اندیشمندان مسلمان مورد مناقشه بوده است. اینکه آیا می‌توان خداوند را با چشمان ظاهری در دنیا و آخرت دید یا نه مورد اختلاف است. یکی از آیاتی که موافقین و مخالفین رؤیت برای اثبات ادعای خویش به آن استدلال کرده‌اند آیه ۱۰۳ سوره انعام است. موافقین استدلال می‌کنند، این آیه در مقام مدح پروردگار است و مدح در صورتی صدق می‌کند که او بالذات دیدنی باشد، و لفظ «أَبصار» در آیه با صیغه جمع آمده؛ یعنی تمام چشم‌ها او را نمی‌بینند و مفهوم مخالف آن این است که بعضی از چشم‌ها می‌توانند او را ببینند. همچنین خداوند در آخرت حس دیگری را برای انسان می‌آفریند که با آن خدا را ببیند. در مقابل مخالفین رؤیت هم استدلال کرده‌اند که با توجه ‌به آیات قبل و فراز آخر آیه، دیده‌نشدن خداوند متعال با چشم سر، در واقع مدح خداوند است. همچنین ادراک چون با لفظ ابصار قرین است، به معنای رؤیت است و آیه این نوع رؤیت را انکار کرده است. به باور ما این آیه به‌صراحت رؤیت ظاهری خداوند را نفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24765317.2023.7.2.1.6

موضوعات

تفسیر تطبیقی

عنوان مقاله [English]

A comparative study of the issue of seeing God from the interpretive perspective of Imami and popular commentators

نویسندگان [English]

Ali Nasiri ¹
Abbas Hakimi ²
Ali Malekiasl ³
Hojat shahbazi Myanrod ⁴

¹ Professor, Department of Islamic Studies, University of Science and Technology, Tehran, Iran.

² Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Payam Noor University, Saveh, Iran

³ Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Payam Noor University, Tehran, Iran

⁴ PhD student of Islamic Studies, Payam Noor University, Qom, Iran.

چکیده [English]

The issue of seeing God Almighty has long been disputed among Muslim thinkers. Whether it is possible to see God with external eyes in this world and the hereafter is a matter of dispute. One of the verses that the proponents and opponents of vision have argued to prove their claim is verse 103 of Surah An'am. Those who agree argue that this verse is a praise of the Lord, and the praise applies If he is really visible, and the word Absar is plural, meaning that all eyes do not see God, but it does not negate that some eyes do see God. Also, in the hereafter, God will create a sixth sense for man to see God. Opponents of vision have also argued; According to the previous verses and the last paragraph of the verse, not seeing God Almighty with the eyes of the head is actually a praise of God. Also, perception, because it is related to the word Absar, means vision, and the verse has denied this type of vision. In our opinion, this verse clearly negates seeing God with the eyes.

کلیدواژه‌ها [English]

verse 103 An'am
external vision
possibility of vision
refusal to see
heart vision

مراجع

قرآن کریم (ترجمه آیه الله مکارم شیرازی)

نهج‌البلاغه (ترجمه آیه الله مکارم شیرازی)
1. ابن ابراهیم، قاسم (1421ق): «مجموع کتب و رسائل»، مجدالدین مؤیدی، صنعا: مؤسسه الامام زیدبن علی.
2. ابن النحاس، عبدالرحمن بن عمر (1407ق): «رؤیة الله تبارک‌وتعالی»، محفوظ عبدالرحمن بن زین الله السلفی، هند: الدار العلمیة للطباعة و النشر والتوزیع دلهی، چاپ اول.
3. ابن تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم (1416ق): «مجموع الفتاوى»، بن محمد، عبدالرحمن، مدینه: مجمع الملک فهد.
4. ابن سیده، على بن اسماعیل (1421ق ‏): «المحکم و المحیط الأعظم»، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
5. ابن فارس، احمد (1404ق ‏): «معجم مقاییس اللغه»، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
6. ابن قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر (بی تا): «حادی الارواح الی بلاد الافراح»، بیروت: عالم الکتب.
7. ابن کثیر، اسماعیل (1419ق): «تفسیر القرآن العظیم»، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
8. اشعری، ابوالحسن (1411ق): «الابانه عن اصول الدیانه»، بشیر محمد عیون، طائف: مکتبه المؤید، طائف، چاپ سوم.
9. اشعری، ابوالحسن (بی تا): اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، حموده غرابه، قاهره: المکتبه الأزهریه.
10. اندلسی، ابن حزم (1416ق): «الفصل فی الملل و الأهواء و النحل‏»، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
11. ایجی، میر سید شریف (1325ق): «شرح المواقف»، قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
12. آل حمد، احمد بن ناصر بن محمد (1411ق): «رؤیه الله تعالی و تحقیق الکلام فیها»، مکه مکرمه: جامعه ام‌القری.
13. آلوسی، محمود (1415ق): «روح المعانی»، عبد الباری عطیه، محمد، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
14. باقلانی، ابی‌بکر محمد بن طیب (1425ق): «الانصاف فیما یجب اعتقاده»، زاهد کوثری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
15. بن باز، عبدالعزیز بن عبدالله بن عبدالرحمن (1420ق): «مجموع فتاوی»، ریاض: دار القاسم، چاپ اول.
16. بن عثیمین، محمد بن صالح (1437ق): «شرح عقیده اهل السنه و الجماعه»، مدینه: مؤسسه الخیریه، چاپ اول.
17. تفتازانی، سعدالدین (1407ق): «شرح العقائد النسفیه»، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه، چاپ اول.
18. تفتازانی، سعدالدین (1409ق): «شرح المقاصد»، قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
19. توکل، عبدالمهدی (1396): «رؤیت خداوند در این جهان و جهان دیگر»، قم: امام علی، چاپ اول.
20. ثعلبی، احمد بن محمد (1422ق): «الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی» ‏، دار إحیاء التراث العربی‏.
21. جصاص، احمد بن علی (1405ق): «احکام القرآن»، محمدصادق قمحاوی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ اول.
22. جوادی آملی، عبدالله (1391): توحید در قرآن، قم: اسراء، چاپ ششم.
23. جوادی آملی، عبدالله (1392): «تسنیم تفسیر قرآن کریم»، ایوبی، حیدرعلی، ولی‌الله، قم: نشر اسراء، چاپ اول.
24. حشمت پور، محمدحسین (1385): «رؤیت خدا»، فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش‌های فلسفی کلامی، سال هشتم، شماره دوم، 39-65.
25. حلی، حسن بن یوسف (1382): «کشف المراد»، سبحانی، جعفر، قم: مؤسسه امام صادق، چاپ دوم.
26. حلی، حسن بن یوسف (1982م): «نهج الحق و کشف الصدق» ‏، بیروت: دارالکتاب، چاپ اول.
27. حنفی، حسن (بی تا): «من العقیده الی الثوره»، جمعی از محققان، قاهره: مکتبه مدبولی.
28. الخمیس، محمد بن عبدالرحمن (۱۴۲۰ق): «اعتقاد أئمه السلف اهل الحدیث»، کویت: دارایلاف الدولیه.
29. دار القطنی، ابوالحسن علی (1411ق): «رؤیه الله»، العلی، ابراهیم محمد، الزرقاء، اردن: مکتبه المنار.
30. دارمی، ابوسعید (1416ق): «الرد علی الجهمیه»، بدربن عبدالله، کویت: دار ابن الاثیر.
31. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق‌): «مفردات ألفاظ القرآن» ‏، بیروت: دار القلم‏، چاپ اول.
32. رومی، عبدالعزیز بن زید (1405 ه): «دلاله القرآن و الاثرعلی رؤیه الله تعالی بالبصر»، ریاض: مکتبه المعارف.
33. زحیلی، وهبه (1411ق): «التفسیر المنیر»، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم.
34. زمخشری، محمود بن عمر (1407ق): «الکشاف»، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم.
35. سبحانی، جعفر (1373): «فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی»، قم: توحید، چاپ اول.
36. سبحانی، جعفر (1421ق): «مفاهیم القرآن»، قم: مؤسسة الإمام الصادق، چاپ چهارم.
37. سبحانی، جعفر (1439ق): «رؤیه الله فی ضوء الکتاب و السنه و العقل»، قم: مؤسسه الامام الصادق، چاپ اول.
38. سقاف، حسن بن علی (1423ق): «مسأله الرؤیه»، عمان: دار الامام النووی.
39. شافعی، شهاب‌الدین ابومحمد (1405ق): «ضوء الساری الی معرفه رؤیه الباری»، احمد عبدالرحمن شریف، قاهره: دار الصحوه.
40. شرف‌الدین، عبدالحسین (1431ق): «الموسوعه»، مرکز العلوم والثقافة الاسلامیة، بیروت: دار المورخ العربی، چاپ دوم.
41. شوکانی، محمد (1414ق): «فتح القدیر»، دمشق: دار ابن کثیر، چاپ اول.
42. شهرستانی، عبدالکریم (1364): «الملل و النحل» ‌، بدران، محمد، قم: الشریف الرضی، چاپ سوم.
43. شهرستانی، عبدالکریم (1425ق): «نهایة الأقدام»،: مزیدى‏، احمد فرید، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
44. طباطبایی، محمدحسین (1390ق): «المیزان»، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
45. طبرسی، فضل بن حسن (1372): «مجمع‌البیان»، رسولی، هاشم، تهران: ناصرخسرو، چاپ سوم.
46. طبری، محمد (1412ق): «جامع‌البیان»، بیروت: دارالمعرفه، چاپ اول.
47. طوسی، محمد بن حسن (بی تا): «التبیان»،: عاملی، احمد حبیب، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، چاپ اول.
48. عبده، محمد (2005): «رساله التوحید»، قاهره: مکتبه الاسره، چاپ اول.
49. عسقلانی، ابن حجر (1379ق): «فتح الباری»، خطیب، محب‌الدین، بیروت: دارالمعرفه، چاپ اول.
50. عفانی، السید بن حسین (1426ق): «اعلی النعیم الشوق الی الله و رؤیه وجه الکریم»، ریاض: دارماجد عسیری، چاپ اول.
51. غزالی، ابوحامد (1386): «احیاء علوم الدین»، خدیو جم، حسین، تهران: نشر علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
52. غزالی، ابوحامد (1424ق): «الاقتصاد فی الاعتقاد»، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
53. غزالی، ابوحامد (بی تا): «احیاء علوم الدین»، عبدالرحیم حافظ، بیروت: دارالکتاب العربی.
54. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق): «التفسیر الکبیر»، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
55. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق): «کتاب العین» ‏، قم: هجرت‏، چاپ دوم.
56. قبادیانی، ناصرخسرو (1384): «خوان الاخوان»، علی‌اکبر قویم، تهران: اساطیر.
57. قفاری، ‌ ناصر بن عبدالله (1415ق): «اصول مذهب الشیعه الامامیه لاثنی عشریه عرض و نقد»، ریاض: بی نا، چاپ دوم.
58. کفعمی، ابراهیم بن على عاملى‏ (1405ق): «المصباح»، قم: دار الرضی.
59. کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق): «الکافی»، دارالحدیث، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
60. مجلسی، محمدباقر (1403ق): «بحارالانوار»، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، چاپ اول.
61. مصطفوی، حسن (1430 ق‌): «التحقیق فى کلمات القرآن الکریم»، بیروت: دارالکتب العلمیة‏، چاپ سوم.
62. معتزلی، قاضی عبدالجبار (1422ق): «شرح الاصول الخمسه»، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
63. معتزلی، قاضی عبدالجبار (1965م): «المغنی»،: قنواتی، جرج، قاهره: دارالمصریه.
64. معتزلی، قاضی عبدالجبار (بی تا): «متشابه القرآن» ‏، مصر: مکتبة دار التراث‏، چاپ اول.
65. مفید، محمد بن نعمان (1413ق): «اوائل المقالات»، قم: المؤتمر العالمی للشیخ مفید.
66. مکارم شیرازی، ناصر (1371): «تفسیر نمونه»، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم.
67. مکارم شیرازی، ناصر (1373): «پیام قرآن»، قم: مطبوعاتی هدف، چاپ سوم.