خوانش تطبیقی تفسیری قلمرو جامعیت علمی قرآن کریم از منظر آیت‌الله جوادی آملی و آیت الله معرفت

شفیعی دارابی, سید حسین; حسین زاده, خدیجه; موسوی, مریم السادات

خوانش تطبیقی تفسیری قلمرو جامعیت علمی قرآن کریم از منظر آیت‌الله جوادی آملی و آیت الله معرفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران

² طلبه سطح 4(مدرس و پژوهشگر)، رشته تفسیر تطبیقی، جامعة الزهرا (س)، قم، ایران

چکیده

جامعیت علمی قرآن از مبانی مهمّ صدوری تفسیر قرآن است که هر کدام از مفسران شیعی با استناد به ادله‌ای در هر یک از حوزه‌های جامعیت به یکی از دیدگاه‌های جامعیت حداقلی، اعتدالی و حداکثری، تمایل پیدا کرده‌اند. ورود تفصیلی و جدّی آیت‌الله جوادی و آیتالله معرفت در این بحث، موجب سؤال از موضع‌ آن‌ها نسبت به قلمرو جامعیت علمی قرآن شده‌ است. ازاین‌رو، نوشتار حاضر به روش نقلی و پردازش اطلاعات به صورت تطبیقی با رویکرد انتقادی درصدد پرداختن به این مسأله است. یافته‌های این پژوهش، نشان میدهد دو شخصیت قرآنی معاصر، جامعیت علمی قرآن را پذیرفته و نظراتی را در این خصوص ارائه نمودهاند. آیت‌الله جوادی دیدگاه جامعیت حداکثری را با دو شرط شمول رهنمودهای ظاهری، باطنی، تنزیلی و تأویلی قرآن کریم و دیگر تبیین این رهنمودها توسط معصومین. هرچند اصل دیدگاه ایشان قابل اثبات و دلایل دیگری در تأیید آن می‌توان اقامه کرد، ولی در پاره‌ای از ادله، ضعف وجود دارد. اما آیت‌الله معرفت جامعیت علمی قرآن را به وسیلۀ علوم قطعى به نحو اعتدال پذیرفته است. ایشان با استفاده از ردّ و نقد دیدگاههای مخالف در زمینۀ جامعیت سعی بر اثبات نظریۀ خود دارد و معتقد است؛ امکان استخراج تمام علوم از ظاهر قرآن وجود ندارد، بلکه جامعیت علمیقرآن در حقیقت اشاره‏هایى علمى است که قابل انکار نیست.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24765317.2022.7.1.6.5

عنوان مقاله [English]

A Comparative Reading of the Realm of Scientific Comprehensiveness of the Holy Quran from the Perspective of Ayatollah Javadi Ameli and Ayatollah Ma'refat.

نویسندگان [English]

saied hosein Shafieidarabi ¹
khadigeh hosein zadeh ²
maryam alsadat mousavi ²

¹ Level 4 (teacher and researcher), comparative Tafsir, Al-Zahra society, Qom. Iran

² Level 4 (teacher and researcher), comparative Tafsir, Al-Zahra society, Qom. Iran

چکیده [English]

Scientific comprehensiveness is an essential principle in Quran interpretation. Each of the Shiite commentators tends to adopt a particular interpretation by citing evidence in each area of comprehensiveness. It has raised questions regarding the positions of Ayatollah Javadi and Ayatollah Ma'refat on the scientific comprehensiveness of the Quran. This is based on their detailed and serious contributions to this discussion. The present paper explores this issue through a comparative analysis of the transmission and processing of information. Based on the research findings, both contemporary Qur'anic personalities accepted the scientific comprehensiveness of the Qur'an and provided comments on it. Ayatollah Javadi believes that the Qur'an's inherent scientific comprehensiveness results from the fact that all sciences are effective in achieving happiness both in this world and the afterlife, while the Qur'an was revealed for human happiness; Therefore, the maximum comprehensiveness of the Qur'an is acceptable under the following two conditions; Firstly, Qur'an guidelines should include the appearance, interior, reduction, and interpretation of the book; Secondly, these guidelines must be provided by the infallible. No one should expect the Quran to cover all sciences equally, or that we can derive details about all sciences from it. Although his principle is provable, some weaknesses exist. However, Ayatollah Ma'refat acknowledges the scientific comprehensive nature of the Qur'an through certain branches of science. By criticizing opposing views on comprehensiveness and religious belief, he tries to prove his theory and argues that the Qur'an cannot be used to extract all sciences; rather, it is a scientific reference whose reliability is unquestionable because of its comprehensiveness.

کلیدواژه‌ها [English]

Scientific comprehensiveness of verses
The realm of comprehensiveness of the Qur'an
maximum comprehensiveness
minimal comprehensiveness
moderate comprehensiveness
Ayatollah Javadi
Ayatollah Ma'refat

مراجع

قرآن کریم، ترجمه‌ی آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی(1373): انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، قم، چاپ‌دوم.
1. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن على(1376): «الأمالی»، تهران: کتابچی، چاپششم.
2. ابن‌حنبل، احمد(بی‌تا): «مسند الامام احمد بن حنبل»، بیروت: دارصادر، بی‌چا.
1. ابن شاذان الأزدی فضل(بی‌تا): «الایضاح»، تحقیق: سید جلال‌الدین حسینی الأرموی المحدث، بیجا: بی‌نا.
2. ابنمنظور، محمدبنمکرم(1414): «لسانالعرب»، بیروت: دارصادر، چاپ سوم.
3. ابن‏عاشور، محمدطاهر(1420): «تفسیرالتحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور»، بیروت: مؤسسة التاریخ‌العربی، چاپاول.
4. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله(1404): «شرح نهج‌البلاغه لابن ابی‌الحدید»، محقق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپاول.
5. ابوحجر، احمدعمر(1411): «التفسیرالعلمی فىالمیزان»، بیروت: دارالقتیبه.
6. ازهری، محمد بن احمد(1421): «تهذیب اللغه»، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بیچا.
7. الذهبى‏، محمدحسین(بى‏تا): «التفسیر و المفسرون (للذهبی)»، بیروت: داراحیاءالتراثالعربى‏.
8. ایازی، سید محمدعلی(1380): «جامعیت قرآن»، رشت: کتاب مبین.
9. بخاری، محمد بن اسماعیل(1401): «صحیح البخاری»، بیروت: دارالفکر، بیچا.
10. بازرگان، مهدی(1374): «آخرت و خدا، هدف از بعثت انبیاء»، مجله کیان، ش28.
11. جوادی آملی، عبدالله(1386/ الف): «شریعت در آیینه معرفت»، محقق: حجت الاسلام حمید پارسانیا، قم: اسراء، چاپ پنجم.
12. جوادی آملی، عبدالله(1386ش): «سرچشمه اندیشه»، محقق عباس رحیمیان، نشر اسراء، قم، چاپ‌پنجم.
13. جوادی آملی، عبدالله(1399): «تفسیر تسنیم»، تحقیق: حیدرعلی ایوبی و ولی‌الله عیسی‌زاده، قم: نشر اسراء، چاپ‌سوم، جلد چهل و پنجم.
14. جوادی آملی، عبدالله(1392): «تفسیرتسنیم»، تحقیق: حیدرعلی ایوبی و ولی‌الله عیسی‌زاده، قم: نشر اسراء، چاپ‌اول، جلد سی.
15. جوادی آملی، عبدالله(1388ش/الف): «قرآن در قرآن»، تحقیق: محمد محرابی، قم: نشر اسراء، چاپ‌هشتم.
16. جوادی آملی، عبدالله(1388): «تفسیر تسنیم»، محقق: علی اسلامی، قم: نشر اسراء، چاپهشتم، جلد اول.
17. جوادی آملی، عبدالله(1391ش): «تفسیر تسنیم»، تحقیق: روح‌الله رزقی، حیدرعلی ایوبی و ولی‌الله عیسی‌زاده، قم: نشر اسراء، چاپ‌اول، جلد بیست و ششم.
18. جوادی آملی، عبدالله(1390ش): «تفسیر تسنیم»، تحقیق: علی اسلامی، قم: نشر اسراء، چاپ‌اول، جلد بیست و پنجم.
19. حاجی، مهریزان؛ حمزه و مهدی(1391): «قلمرو جامعیت قرآن در پرتو آرای مفسران»، مجله‌ پژوهشهای اعتقادی و کلامی، ش5، صص93-126.
20. حائری، مهدی(بیتا): «حکمت و حکومت»، بینا.
21. دروزه، محمد عزه(1421): «التفسیرالحدیث ترتیب ‌السور حسب النزول»، بیروت: دارالغرب الإسلامی، چاپاول.
22. راغباصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد(1412): «معجم مفردات الفاظ قرآن»، بیجا، دارالکتابالعربی، مؤسسهمطبوعاتی اسماعیلیان.‏
23. رضایى اصفهانى، محمدعلی(۱۳۸۷): «اعجاز علمى و تفسیر علمى قرآن‏، معرفت قرآنى (یادنگار آیت الله محمد هادى معرفت»، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سازمان انتشارات.
24. رضایى اصفهانى(بی تا): «در آمدى بر تفسیر علمى قرآن»، بی جا ، اسوه.
25. زبیدى، مرتضى، محمد بن محمد(1414): «تاج العروس‏»، محقق/ مصحح: شیرى، على‏، بیروت: دار الفکر‏.
26. زرکشى، بدرالدین محمد بن عبدالله(1417): «البرهان‏ فى‏ علوم‏ القرآن‏»، قاهره: دار الکتب العربیه.
27. زمخشرى، محمود بن عمر(1407): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل»، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم.
1. سروش، عبدالکریم، (۱۳۸۸): «فربهتر از ایدئولوژی»، ت‍ه‍ران: م‍وس‍س‍ه‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ص‍راط‏، چاپ دهم.
2. سیوطى، جلال الدین(1421): «الإتقان فی علوم القرآن»‏، بیروت: دار الکتاب العربى‏، چاپ دوم.‏
3. سیوطى، جلال الدین(1416): «تفسیر الجلالین»، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
4. شاکر، محمدکاظم(1382): «مبانى و روشهاى تفسیرى (شاکر)»، قم: ‏مرکز جهانى علوم اسلامى‏‏.
5. شاطبی، ابواسحاق(بی‌تا): «الموافقات فی اصول الشریعه»، بیجا: دارالمعرفه، بیچا.
6. شبستری، محمد مجتهد(1379): «نقد قرائت رسمی از دین»، تهران: طرح نو، چاپ چهارم.
7. طباطبایى سید محمد حسین(1417): «المیزان فى تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
8. طباطبایى سید محمد حسین(۱۳۶۱): «قرآن در اسلام»، قم: بوستان کتاب قم.
9. طوسی محمد بن‌حسن(بی‌تا): «التبیان فی تفسیرالقرآن»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
10. الغزالى‏، ابوحامد محمد(1409): «جواهرالقرآن و درره‏»، بیروت: دارالکتبالعلمیة.
11. فراهیدی، خلیل بن احمد(1410): «کتاب العین»، قم: انتشارات هجرت.
12. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر(1420): «مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
13. قمی، علی بن‌ابراهیم(1363): «تفسیر القمی»، تحقیق: طیب موسوی جزایری، قم: دارالکتب، چاپ سوم.
14. کریم‌پور قراملکی، علی(1382): «قلمرو قرآن»، مجله‌ پژوهش‌های قرآنی، ش35 و 36، صص274 – 295.
15. کلینى، محمد بن یعقوب(1429): «الکافی»، قم: دارالحدیث.
16. کیخواه نژاد، حسین و حسین خاکپور(1393): «جامعیت قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی در نگاه تطبیقی»، کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم: مرکز راهبری مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر، https: //www.civilica.com/Paper-ICCRT01-ICCRT01_0482.html.
17. کیخواه نژاد، حسین(1394): «نگاه تطبیقی برجامعیت قرآن از دیدگاه شهید مطهری و آیت‌الله جوادی»، مجله مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، شماره اول، صص1 – 13.
18. مراغى، احمدبنمصطفى(بیتا): «تفسیر المراغى»، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
19. مصباح یزدی، محمدتقی(138۴): «قرآن شناسی»، محقق: محمود رجبی، قم: موسسه انتشارات امام خمینی.
20. معرفت، محمدهادی و میرمحمدی، سیدابوالفضل(۱۳۸۷): «جامعیت قرآن کریم نسبت به علوم و معارف الاهى و بشرى»، گردآورنده: نصیرى، على‏، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهاسلامی، مجله: نامه مفید، شماره6.
21. معرفت، محمدهادى(1379): «تفسیر و مفسران»‏، محقق: گروه مترجمان‏، قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید‏.
22. معرفت، محمدهادى(1381): «علوم قرآنى»‏، قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید‏‏.
23. معرفت، محمدهادى(1388): «التمهید فى علوم القرآن (ویرایش جدید)»، قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید‏.
24. معرفت، محمدهادى(۱۴۱۸): «التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب»‏، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.‏
25. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان(1374): «تفسیر نمونه»، تهران: دار الکتب الإسلامیه.‏
سایت اسراء www. esra.ir ؛ تقریرات درس خارج تفسیر.