بررسی تطبیقی ساختار عرفانی سوره حمد از منظر مفسران

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

چکیده

سوره مبارکه حمد با مضمونی که دارد و اهمیتی که برای آن در روایات فراوان نقل شده و نقش مهمی که در نظام معرفتی و سلوک عملی مؤمنان برای آن است، همواره مورد توجه مفسران بوده و آن را از زوایای مختلف مورد بررسی و تفسیر قرار داده‌اند؛ برای این سوره در گرایش تفسیر عرفانی مباحث بسیاری طرح شده و بخش معتنابه‌ای از مباحث عرفانی به آن اختصاص یافته است؛ از‌این‌رو ضرورت دارد از حیث عرفانی مورد توجه همه جانبه قرار‌گیرد؛ در همین راستا یکی از محورهای مهم، ساختار عرفانی آن است که تاثیر زیادی در فهم و تحقق هدف حقیقی آن خواهد داشت؛ در این باره طرح‌های مختلفی از سوی عارفان مفسر در تبیین ساختار آن ذکر شده است که در این نوشته این طرح­ها با روش کتابخانه‌ای و تحلیل اجتهادی مورد کاوش و تطبیق قرار می‌گیرد؛ ابتدا آرای مفسران عارف نقل و تحلیل می‌شود و سپس نظر خود در ساختار عرفانی آن را بیان خواهیم کرد و خواهیم گفت که تقریباً همه ساختارهای بیان شده تاکنون مشکل ذوقی و بدون دلیل و توجه به سیاق آیات را دارند اما در این‌میان ساختاری را که می‌توان برای آن بیان نمود و مشکل عدم تطابق یا سیاق را نداشته باشد، بر پایه عبودیت در هردو بخش سوره خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of views on the mystical structure of Surah al-Fatiha

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali اسدی نسب
Associate Professor, Department of Quranology, Institute of Wisdom and Religion Studies, Institute of Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
چکیده [English]

Surah Fatiha al- Kitab for its content, importance based on the narrations, and its role in the knowledge, practice, and spirituality of the believers has always been the focus of commentators of the Quran. They have examined and interpreted it in different aspects. Many topics have been proposed and a significant part of mystical topics has been dedicated to Surah; Therefore, it is necessary to receive all-around attention from a mystical point of view.
 In this regard, one of the important aspects is its mystical structure, which will have a great impact on the understanding and realization of its true purpose; In this regard, mystic commentators various have mentioned different plans for interpreting its structure. In this article, these plans are explored and adapted with the library method and scholarly analysis;
 First, the opinions of the mystic commentators are quoted and analyzed, and then we will express our opinion on the mystical structure of Surah Fatiha and we will clarify that almost all the structures expressed so far have the problem and had not convincing reason and attention to the context of the verses.  However, we can have  structure without the problem of inconsistency or context based on worship theory in both parts of the surah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • mysticism
  • structure
  • Surah Hamad
  1. قرآن کریم

    1. ابن ماجه، محمد بن یزید(1418): «سنن ابن ماجه»، بیروت: دارالجیل.
    2. بانو امین، نصرت بیگم(بی­تا): «تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن»، بی‌نا‌، بی‌جا.
    3. جوادی آملی، عبدالله(1387): «تفسیر تسنیم»، قم: اسراء.
    4. حسینی بحرانی، سیدهاشم(1415): «البرهان فی تفسیرالقرآن»، قم: مؤسسة البعثه.
    5. حقی بروسوی، اسماعیل(بی­تا): «روح البیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار الفکر.
    6. حویزی، عبد علی بن جمعه(1415): «تفسیر نور الثقلین»، قم: اسماعیلیان.
    7. خمینی، سید مصطفی(1418): «تفسیر القرآن العظیم»، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    8. سیوطی، جلال الدین(1401): «الجامع‌الصغیر فی احادیث البشیر‌النذیر»، بیروت: دار الفکر.
    9. شیخ صدوق، ابوجعفر محمدبن‌علی‌بن‌بابوبه(1414): «امالی»، قم: انتشارات دار الثقافة.
    10. شیخ صدوق، ابوجعفر محمد علی‌بن بابویه(1406): «ثواب الأعمال و عقاب الأعمال»، قم: دار الشریف الرضی للنشر.
    11. شیخ طوسی، محمد بن حسن(بی­تا): «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    12. صفوی، سلمان(1397): «تفسیر ساختاری سوره حمد»، تهران: انتشارات سلمان‌زاده.
    13. گنابادی، سلطان محمد(1408): «بیان السعاده فی مقامات العبادة»، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    14. طباطبایی، سید محمد حسین(1417): «المیزان فی تفسیر القرآن»، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    15. طبرسى، فضل بن حسن(1372): «مجمع البیان فى تفسیر القرآن»‏، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    16. مجلسی، محمد باقر(1403): «بحار الانوار»، بیروت: مؤسسه الوفاء، چاپ دوم.
    17. فخرالدین رازی، ابوعبد الله محمد بن عمر(1420): «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    18. مشهدی، محمد رضا(1368): «تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب»، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات‏.
    19. ملاصدرا، صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم(1361): «تفسیر القرآن الکریم»، قم: بیدار.