دگردیسی نشانه‌ای مفهوم "سدرة المنتهی" با تکیه بر رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی یوری لوتمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران.

چکیده

متن قرآن، نظامی نشانه­ای با پیکره­ای خاص است که در یک برهه زمانی خاصی نازل­شده است. فرایندهای نشانه­ای که در هر دوره خاصی رقم می­خورند، دریافت این متن را در معرض چالش­های متعددی قرار داده­اند. در این میان، تعبیر «سدرﺓ المنتهی» در سوره­ی نجم، یک تعبیر منحصر به فرد قرآنی است که در طول تاریخ به­عنوان یک اصطلاحِ ساخت یافته از سوی عالمان حوزه­های مختلف، مورد استفاده قرارگرفته است. اکثر مفسران، اغلب در پی توضیح معراج نبی(ص) به سدرﺓ المنتهی، پرداختی گذرا در قالب دورترین نقطه­ی بهشت داشته­اند، حال آنکه به نظر می­رسد، در پی روند آگاهی افزایی مسلمانان در خصوص این ترکیب قرآنی بود که معنای امروزین یعنی «والاترین درجه­ی قرب الهی» قابل درک و دریافت است. در مقابل، بعید به نظر می­رسد که قرآن در خطاب به مشرکان، چنین معنای پیچیده ای از فرهنگ اسلامی را لحاظ کرده باشد. در این بررسی، با روش توصیفی - تحلیلی، نخست کاربرد سدرة المنتهی در بافت آیات سوره نجم، بازخوانی اولیه شده و سپس مروری بر تفاسیر متقدم از آن صورت می­گیرد و در ادامه، کوشش می­شود، دگردیسی نشانه­ای آن، با توجه به رویکرد نشانه­شناسی فرهنگی لوتمان، تبیین شود. لوتمان، بر سازوکار پویای تولید و دگردیسی نشانه­ای از زاویه­ی فرهنگ تأکید دارد. از نتایج اصلی مطالعه حاضر، تبیین این مقوله است که قرآن از طریق تنوع معنایی خود، نسبت به آینده کاملاً باز است و در سطحی فراتر از تنوع معنایی، مجهز به نیرویی هنجاربخش است که قدرت برساخت نشانه­ای مقوله­ها و تعابیر را دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the Transformation of the concept of" Sadra al-Muntaha" Relying on Yuri Lutman's approach to cultural semiotics

نویسندگان [English]

  • Fateme Araji 1
  • ensiye khazali 2
1 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Tehran University, Tehran, Iran (responsible author)
2 Professor, Department of Arabic Language and Literature, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The text of the Qur'an is a system of signs with a specific structure that was revealed in any case at a certain point in time. The sign processes that take place in any particular period have exposed the reception of this text to many challenges. Meanwhile, the term "Sadra al-Muntaha" in Surah AL-Najm is a unique Qur'anic term that has been used throughout history as a structured term by scholars in various fields. Most commentators often seek to explain the ascension of the Prophet. Had a transient payment to Sadra al-Muntaha in the form of the farthest point of paradise, while it seems that he was following the process of raising awareness of Muslims about this Qur'anic composition, which today's meaning of "the highest degree of nearness to God" can be understood and received. It seems unlikely that the Qur'an in dialog with the polytheists had such a complex meaning of Islamic culture. In this study, by descriptive-analytical method, first the use of Sedra al-Muntaha in Surah An-Najm is examined, then a review of its earlier interpretations is made, and then an attempt is made to metamorphose its signs according to Explain Lutman's approach to cultural semiotics. Lutman emphasizes the dynamic mechanism of production and metamorphosis of a sign from a cultural perspective. One of the main results of the present study is to explain that the Qur'an, through its semantic diversity, is completely open to the future and at a level beyond semantic diversity, is equipped with a normative force that has the power to construct signs of categories and interpretations

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sedre al-Muntaha
  • Cultural Semiotics
  • Tartu School
  • Yuri Lutman
  • Signal Metamorphosis
  • Signal Sphere
  1. القرآن الکریم

    1. ابن عربی، محی الدین (بی­تا): «فتوحات مکیه»، بیروت، بی­نا.
    2. احمدی، بابک (1370): «ساختار و تأویل متن»، تهران: نشر مرکز.
    3. اکو، امبرتو (1393): «نشانه شناسی»، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: نشر ثالث، چاپ سوم.
    4. ایزوتسو، توشیهیکو (1398): «خدا و انسان در قرآن»، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوازدهم.
    5. باور، توماس (1398): «فرهنگ چند معنایی: روایتی دیگر از اسلام»، ترجمه غلامرضا خدیوی، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    6. پاکتچی، احمد (1397): «معنا شناسی فرهنگی – قوم شناختی (2)»، به کوشش فروغ پارسا، ضمن مجموعه مقالات معناشناسی در مطالعات قرآنی، ، نگارستان اندیشه، تهران.
    7. _________ (1394): «بازخوانی مفهوم سدره المنتهی با رویکرد گفتمانی»؛ نشریه مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، ش 58، صص 7-46.
    8. _________ (1385): «ارزیابی نشانه شناسی روسیه در روی آورد به هنر»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، ش1، صص7-21.
    9. پوسنر، رولان (1390): «اهداف اصلی نشانه شناسی فرهنگی»، ترجمه شهناز شاه طوسی، ضمن مجموعه مقالات نشانه شناسی فرهنگی به کوشش فرزان سجودی، تهران: نشر علم.
    10. رازی، ابوعبدالله (2005): «التفسیر الکبیر»، بیروت: دارالکتاب العربی.
    11. زمخشری، محمود (2008): «الکشاف»، بیروت: دارالکتاب العربی.
    12. سجودی، فرزان (1387): «مسأله روش در نشانه شناسی از روش شناسی اثبات گرا (پوزیتیویستی) تا روش شناسی پیدایشی»، به کوشش فرهاد ساسانی، مجموعه مقالات سومین هم اندیشی نشانه شناسی هنر، تهران: فرهنگستان هنر.
    13. سمننکو، الکسی (1396): «تار و پود فرهنگ: درآمدی بر نظریه نشانه شناختی یوری لوتمان»، ترجمه حسین سرفراز، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    14. طباطبایی، محمد حسین (2006): «المیزان»، بیروت: دارالکتاب العربی.
    15. طعمی، محی الدین (2004): «الإسراء والمعراج»، بیروت: دار ومکتبة الهلال.
    16. کالر، جاناتان (1390): «در جستجوی نشانه­ها: نشانه شناسی، ادبیات، واسازی»، ترجمه لیلا صادقی و تینا امرالهی، تهران: انتشارات علم.
    17. لئونه، ماسیمو (1389): «تأملاتی در باب نشانه – معنی شناسی فرهنگی تصاویر»، ترجمه حسن زختاره، به کوشش امیر علی نجومیان، ضمن کتاب مجموعه مقالات نشانه­شناسی (فرهنگ)ی، تهران: انتشارات سخن.
    18. لوتمان، یوری و بی.ای، اوسپنسکی (1390): «در باب سازوکار نشانه شناختی فرهنگ»، ترجمه فرزان سجودی، به کوشش فرزان سجودی، ضمن مجموعه مقالات نشانه­شناسی فرهنگی، تهران: نشر علم.
    19. مروجی، فرزاد (1396): «سدره المنتهی، دانشنامه جهان اسلام»، ش23، صص 194-196.
    20. نجومیان، امیر علی (1396): «نشانه­شناسی مقالات کلیدی»، تهران: انتشارات مروارید.
    21. نصیری، روح الله و دیگران (1398): «تحلیل نشانه شناختی گفتمان در سوره «نبأ» بر اساس الگوی تنشی»، فصلنامه زبان پژوهی دانشگاه الزهرا (س)، س30، صص 149-177.
    22. هال، استوارت، (1396): «رمزگذاری و رمزگشایی»؛ ترجمه مسعود فرهمند، ضمن کتاب نشانه شناسی : مقالات کلیدی به گزینش و ویرایش امیر علی نجومیان، تهران: انتشارات مروارید.
    23. هلدکرافت، دیوید (1391): «سوسور: نشانه ها، نظام، و اختیاری بودن»، ترجمه سپیده عبدالکریمی، تهران: انتشارات علمی.
    24. یوهان سون، دنیس و سوند اریک لارسن (1388): «نشانه شناسی چیست»، ترجمه دکتر علی میرعمادی، تهران: نشر ورجاوند.