ORIGINAL_ARTICLE
بررسی واژگان مترادف در قرآن کریم از نگاه ابو هلال عسکری با تکیه بر دیدگاه لغویان و مفسران
از جمله مسائلی که در گذشته و امروزه میان لغویان و مفسران مطرح و مورد اختلاف بوده، وجود یا عدم وجود واژگان مترادف در قرآن کریم است.. «ابو هلال عسکری» در این زمینه کتابی گرانمایه تحت عنوان «معجم الفروق فی اللغة» نگاشته که در آن به تفاوت بین کلمات مترادف پرداخته است. وی تلاش نموده تا به بیان تفاوت واژگانی بپردازد که با یکدیگر دارای قرابت معنایی میباشند. نگارندگان مقاله حاضر کوشیدهاند تا با تکیه بر آرای لغویان و مفسران به بررسی دیدگاه ابو هلال در خصوص واژگان قریب المعنی پرداخته و میزان مطابقت یا عدم مطابقت آرای وی را با صاحبان معاجم و تفاسیر مورد بررسی قرار دهند. در این مقاله که با تکیه بر شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده، مشخص میگردد که در بیشتر موارد آراء ابوهلال عسکری همسو با نظرات لغویان و مفسران بوده، اما در مواردی نیز آنچه وی در بیان فرق میان واژهها بیان نموده مبنای لغوی و تفسیری ندارد.
https://www.olomquran.ir/article_85217_b58a8b5024e2a601c203ed3d5052ed96.pdf
2016-07-22
1
15
ترادف در قرآن
ابوهلال عسکری
لغت
تفسیر
«قرآن کریم»؛
1
آلوسى ،سیدمحمود(1415ق): «روح المعانى»، بیروت: دارالکتبالعلمیه، چاپ اول.
2
ابن فارس، احمد بن فارس( بی تا): «معجم مقاییس اللغه»، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
3
ابن منظور، محمد بن مکرم (بی تا): «لسان العرب»، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
4
اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف (1420 ق): «البحر المحیط»، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
5
بنت الشاطى، عائشة بنت عبد الرحمن (1984م): «الإعجاز البیانی للقرآن»، القاهرة، دارالمعارف، الطبعة الثانیة.
6
جوهرى، اسماعیل بن حماد،(بی تا): «صحاح اللغة»، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول.
7
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (بی تا): «مفردات ألفاظ القرآن»، بیروت: دار القلم، چاپ اول.
8
زبیدى ، محمد بن محمد مرتضی (بی تا): «تاج العروس من جواهر القاموس»، تحقیق: علی شیرى، بیروت، دار الفکر، چاپ اول.
9
زمخشرى، محمود (1407ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
10
طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق): «المیزان فى تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعهی مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
11
طبرسى، فضل بن حسن ( 1372 ش): «مجمع البیان فى تفسیر القرآن»، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
12
عسکرى، حسن بن عبدالله ( 1386 ش): «معجم الفروق اللغویة»، ترجمه: مهدی کاظمیان، زهرا رضا خواه، تعلیق و تصحیح: دکتر محمد علوی مقدم، دکتر ابراهیم الدسوقی شتا، قم: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الرابعة.
13
فراهیدى، خلیل بن احمد (بی تا): «کتاب العین»، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
14
فیروز آبادى، محمد بن یعقوب (بی تا): «القاموس المحیط»، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
15
فیومى، احمد بن محمد (بی تا): «المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى»، قم: موسسة دار الهجرة، چاپ دوم.
16
قرشى، علىاکبر (1371ش): «قاموس قرآن»، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم.
17
مصطفوى، حسن (بی تا): «التحقیق فى کلمات القرآن الکریم»، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ سوم.
18
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی مسائل نافع بن الازرق با اصحاب لغت و تفسیر
دراینپژوهشیازدهواژهقرآنی از مسائل نافع بن ازرق که حاوی بیش از 200 واژه از واژگان غریب قرآن است، به منظورتطبیق و مقایسه با آراء لغوی و دیدگاههای تفسیریانتخاب شده،تا میزان انطباق مفهوم و معانی واژگانی را که ابن عباس به درخواست نافع و با استناد به شعر عربپاسخ داده، مورد بررسی قرار گیرد. هرچند نافع از پاسخهای ابن عباس قانع شده و به نوعی جایگاه علمی او را پذیرفته است، اما این پژوهش نشان میدهد که تبیین واژگانقرآن به ویژه واژگان غریب و مهم که در دستیابی به فهم آیات نقش اساسی برعهده دارند، تنها از راه استناد به شعر عرب، همیشه و در هر شرایطی نمیتواند راه گشا باشد.
با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته، میتوان چنین دریافت که پاسخهای ابن عباس به نافع تا حدودی با دیدگاه اکثر مفسران و اصحاب لغت منطبق بوده، در مواردی نیز دارای اختلاف است. و گاهی تنها با یکی از دو یا چند نظر آنان، منطبق میباشد.
https://www.olomquran.ir/article_85224_4932845221f673fc3d94213803429806.pdf
2016-07-22
17
41
مفردات قرآن
عبدالله بن عباس
غریب القرآن
مسائل نافع بن ازرق
«قرآن کریم» (ترجمه علی مشکینی)؛
1
الابراهیم، موسی ابراهیم(1416ق): «بحوث منهجیّهْ فی علوم القرآن الکریم»، عمّان: دار عمّار، الطّبعه الثّانیه.
2
ابن ابیالحدید(بی تا): «شرح نهجالبلاغه»، قاهره: بی نا.
3
ابن اثیر، مبارک بن احمد(1367ش): «النّهایه فی غریب الحدیث و الاثر» قم: موسسهی مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
4
ابن حزم(بی تا): «جمهره انساب العرب»، بی جا: بی نا.
5
ابنحزم اندلسی(بی تا): «الفصل»، بغداد: بی نا.
6
ابن عبّاس، عبدالله(بی تا): «غریب القرآن فی شعر العرب»، بی جا: بی نا.
7
ابنعبدربه(1353ق): «العقد الفرید»، قاهره: چاپ مصطفی محمد.
8
ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق): «لسان العرب»، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
9
ابن هائم، شهاب الدین احمد بن محمد(1423ق)، «التّبیان فی تفسیر غریب القرآن»، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول.
10
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی(1408ق)، «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
11
ازهری،محمدبن احمد(م370ق)، «تهذیب اللغة»، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ اول.
12
اندلسی، ابو حیّان محمد بن یوسف(1420ق)، «البحر المحیط فی التّفسیر»، بیروت: دار الفکر.
13
اندلسی، اثیر الدّین ابی حیّان(بی تا)، «تحفهْ الاریب بما فی القرآن من الغریب»، بیروت: المکتب الاسلامی، چاپ دوم.
14
انصاری، زکریّا بن محمّد بن احمد(1424ق)، «فتح الرّحمن شرح ما یلتبس من القرآن»، بیروت: دار الکتب العلمیّه، چاپ اول.
15
البدری، عادل عبد الرحمّن(1421ق)، «مختصر البیان فی غریب القرآن»، قم: اسوه، چاپ اول.
16
البغدادی الزاهد، ابی عمر محمّد بن عبد الواحد(بی تا)، «یاقوتهْ الصّراط فی تفسیر غریب القرآن»، تحقیق: محمّد بن یعقوب الترکستانی، المدینه المنورّه: مکتبهْ العلوم و الحکم الجامعهً الاسلامیّهْ بالمدینة المنورة، چاپ اول.
17
بغدادی(بی تا)، «الفرق بین الفرق»، بیروت: چاپ محمد محییالدین عبدالحمید.
18
بلاذری(بی تا)، «انساب الاشراف»، بی جا: بی نا.
19
بلاذری، احمد بن یحیی(1337ش)، «فتوح البلدان»، ترجمه: محمدتوکل، تهران: نشر نقره.
20
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق)، «أنوار التّنزیل و أسرار التّاویل»، بیروت: دار احیاء التّراث العربی، چاپ اول.
21
جزری، علی بن محمد(بی تا)، «اسد الغابة»، بی جا: بی نا.
22
جوهری، اسماعیل بن حمّاد(1376ق)، «الصّحاح: تاج اللّغة و صحاح العربیّة»، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول.
23
حجازی، محمد محمود(1413ق)، «التفسیر الواضح»، بیروت: دار الجیل، چاپ دهم.
24
حسین یوسف، موسی(1410ق)، «الافصاح فی اللّغة»، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ چهارم.
25
حمیری، نشوان بن سعید(بی تا)، «شمس العلوم»، تحقیق: مطهر بن علی آریانی و یوسف محمد عبدالله و حسین بن عبدالله عمری، دمشق: دارالفکر، چاپ اول.
26
حنفی، قاسم بن قطلوبغا(بی تا)، «معجم غریب القرآن»، دمشق: دار النّوادر، چاپ اول.
27
حوی سعید(1424ق)، «لاساس فی التفسیر»، قاهره: دار السلام، چاپ ششم.
28
الخزرجی، احمد بن عبد الصّمد(بی تا)، «تفسیر الخزرجی»، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیّة، چاپ اول.
29
خوئی، سیّد ابوالقاسم(1413ق)، «معجم رجال الحدیث»، بی جا: بی نا، چاپ پنجم.
30
ذهبی، محمّد حسین(بی تا)، «التّفسیر و المفسّرون»، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
31
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد(1412ق)، «مفردات الفاظ القرآن»، تحقیق: صفوان عدنان داوودى، بیروت: دارالشّامیة و دارالقلم، چاپ اول.
32
زبیدی، محمّد بن محمّد(1414ق)، «تاج العروس»، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
33
زحیلی وهبه(1411ق)، «التفسیر المنیر فی العقیدة والمنهج»، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم.
34
زرکشی، محمّدبن عبدالله(بی تا)، «البرهان فی علوم القرآن»، بی جا: دار المعرفه.
35
زمخشری، محمود(1407ق)، «الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل»، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
36
-------------(1979م)، «اساس البلاغه»، بیروت: دار صادر، چاپ اول.
37
سالم مکرم، عبدالعال(1417ق)، «غریب القرآن الکریم فی عصر الرّسول و الصّحابه و التّابعین»، بیروت: موسسه الرساله، چاپ اول.
38
سیّد قطب، ابراهیم شاذلی(1412ق)، «فی ظلال القرآن»، بیروت – قاهره: دار الشّروق، چاپ هفدهم.
39
سیروان، عبد العزیز(بی تا)، «المعجم الجامع لغریب المفردات القرآن الکریم»، بی جا: دار العلم الملایین.
40
سید کریمی حسینی، عباس(1382ش)، «تفسیر علیین»، قم: اسوه، چاپ اول.
41
سیوطی، جلال الدّین(بی تا)، «الاتقان فی علوم القرآن»، بی جا: دار الکتاب العربی.
42
سجستانی، ابی بکرمحمّد بن عزیز(بی تا)، «غریب القرآن علی حروف المعجم»، بی جا: دار قتیبه، چاپ اول.
43
شریف لاهیجی، محمّد بن علی(1373ش)، «تفسیر شریف لاهیجی»، تهران: دفتر نشر داد، چاپ اول.
44
شهرستانی(1387ق)، «ملل و نحل»، قاهره: چاپ محمد سیدکیلانی.
45
صابونی، محمد علی(1421ق)، «صفوة التفاسیر»، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
46
طباطبایی، سید محمّد حسین(1417ق)، «المیزان فی تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعهی مدرسین حوزهی علمیّهی قم، چاپ پنجم.
47
طبرسی، فضل بن حسن(1372ش)، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، تحقیق: محمّد جواد بلاغی، تهران: ناصرخسرو، چاپ سوم.
48
طبری، ابو جعفر محمّد بن جریر(بی تا)، «تاریخ طبری»، بی جا: بی نا.
49
طریحی، فخرالدّین(1375ش)، «مجمع البحرین»، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
50
طوسی، محمّد بن حسن(بی تا)، «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
51
فخر رازی، محمّد بن عمر(1420ق)، «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار احیاء التّراث العربی، چاپ سوم.
52
فراهیدی، خلیل بن احمد(1410ق)، «العین»، هجرت، قم، چاپ دوم.
53
فواد عبد الباقی، محمّد(1374ش)، «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم»، قم: قدس، چاپ هفتم.
54
فیروز آبادی، محمّد بن یعقوب(1415ق)، «القاموس المحیط»، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
55
فیض کاشانی، ملّامحسن(1418ق)، «الاصفی فی تفسیر القرآن»، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
56
فیومی، احمد بن محمّد(1414ق)، «المصباح المنیر»، قم: دار الهجره، چاپ دوم.
57
قرشی، سیّد علی اکبر(1371ش)، «قاموس قرآن»، تهران: دار الکتب الاسلامیّه، چاپ ششم.
58
قمی، علیّ بن ابراهیم(1367ش)، «تفسیر قمی»، قم: دار الکتاب، چاپ چهارم.
59
کاشانی، ملّا فتح الله(1373ق)، «خلاصة المنهج»، تهران: انتشارات اسلامیه.
60
-------------(1423ق)، «زبدة التّفاسیر»، قم: بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول.
61
مبرد، محمد بن زید(1347ق)، «الکامل»، قاهره: بی نا.
62
ماردینی، علی بن عثمان(بی تا)، «بهجة الاریب بما فی بیان ما فی کتاب الله العزیز من الغریب»، مصر: دار الصّحابه للتّراث، چاپ اول.
63
مدرسی، محمد تقی(1419ق)، «من هدی القرآن»، نهران: دار محبی الحسین، چاپ اول.
64
مصطفوی، حسن(1430ق)، «التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم»، بیروت ـ قاهره ـ لندن: دار الکتب العلمیّة، چاپ سوم.
65
معرفت، محمّد هادی(بی تا)، «التّمهید فی علوم القرآن الکریم»، بی جا: موسسه النّشر الاسلامی.
66
نیشابوری، محمود بن ابوالحسن(1415ق)، «ایجاز البیان عن معانی القرآن»، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول.
67
ORIGINAL_ARTICLE
جستاری در تحریف ناپذیری قرآن کریم (بررسی تطبیقی دیدگاههای سید قطب و رشید رضا)
مقاله حاضر به بررسی یکی از مباحث تاریخ قرآن کریم به نام «تحریف» میپردازد. در این نوشتار سعی بر آن شده ابتدا به مفهوم شناسی «تحریف» پرداخته، سپس این موضوع در دو تفسیر «المنار» و «فی ظلال القرآن» با دلایل عقلی، قرآنی، روایی، گواهی تاریخ و اعجاز قرآن، دربارهی عدم تحریف قرآن کریم مورد بررسی و تطبیق قرار دهد. در نهایت آنچه حاصل شد آن است که، رشیدرضا از میان دلایل ذکر شده، دلیل قرآنی (آیهی حفظ)، دلیل روایی یا سنت نبوی، گواهی تاریخ، و دلایل جدید و ابتکاری چون احکام و تشابه، اعجاز بیانی و نسخ و عدم تحریف، در مقام دفاع از عدم تحریف قرآن کریم برآمده است. ولی سید قطب به دلیل قرآنی توجه بیشتری در مقایسه با رشید رضا برای اثبات عدم تحریف قرآن نموده، و علاوه بر آیهی «حفظ» به آیهی «نفی باطل» نیز تمسک جسته، و از سایر دلایل، مسئلهی اعجاز قرآن و گواهی تاریخ را با محافظان قرآن در زمان نزول، مطرح نموده و تنها با یکی از دلایل جدید رشید رضا یعنی اعجاز بیانی هم عقیده است. گفتنی است این پژوهش؛ روش توصیفی- تحلیلی، با رویکرد تطبیقی و با ابزار کتابخانهای صورت گرفته است.
https://www.olomquran.ir/article_85232_6c52e441a2761ed64160ea35090b284d.pdf
2016-07-22
43
60
تحریف ناپذیری قرآن
سید قطب
رشیدرضا
تفسیر فی ظلال القرآن
تفسیر المنار
«قرآن کریم» (ترجمه محمد مهدی فولادوند)؛
1
آلوسی بغدادی، شهاب الدین سید محمود(1419ق): «روح المعانی فی التفسیر القرآن العظیم»، بیروت: دارالکتب العلمیه، اول.
2
ابن حنبل، احمد(بیتا): «مسند»، قاهره: مؤسسه قرطبه، بینا.
3
ابن منظور، محمد ابن مکرم(1414ق): «لسان العرب»، بیروت: دار صادر، سوم.
4
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو(1419ق): «تفسیر القرآن العظیم»، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، اول.
5
احسائی، ابن ابی جمهور(1403ق): «عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه»، قم: چاپ سید الشهدا، بینا.
6
جوهری، اسماعیل بن حماد(بیتا): «الصحاح»، محقق: احمدعبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین، اول.
7
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله(1411ق): «مستدرک علی الصحیحین»، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه، اول.
8
حرعاملی، محمدبن حسن (1409ق): «وسائل الشیعه»، قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، اول.
9
خویی، سید ابوالقاسم(1401ق): «البیان فی تفسیر القرآن»، بی جا: أنوار الهدی، بینا.
10
خمینی، روح الله(بیتا): «تهذیب الأصول»، بی جا: بی نا.
11
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1374ش): «مفردات ألفاظ القرآن»، تهران: مرتضوی، دوم.
12
رضا، رشید بن علی محمد(1990م): «تفسیر المنار»، قاهره: الهیئة المصریه العامة للکتاب، بینا.
13
زمخشری، محمود بن عمر(1407ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، بیروت: دارالکتب العربی، سوم.
14
صادقی تهرانی، محمد(1365ش): «الفرقان فی التفسیر بالقرآن»، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، دوم.
15
طباطبایی، سیدمحمدحسین(1417ق): «المیزان فی تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم، پنجم.
16
طبرسی، فضل بن حسن(1408ق): «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دار المعرفه للطباعه ونشر، بینا.
17
طوسی، محمد بن حسن(بیتا): «التبیان فی التفسیر القرآن»، بیروت: دارأحیاء التراث العربی، بی نا.
18
قطب، سید ابن ابراهیم شاذلی(1412ق): «فی ظلال القرآن»، بیروت-قاهره: دارالشروق، بینا.
19
فیروزآبادی، محمدبن یعقوب(بیتا): «القاموس المحیط»، بیروت: دارالکتب العلمیه، اول.
20
فیض کاشانی، ملا محسن(1402ق): «تفسیر صافی»، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بینا.
21
-----------------(1402ق): «وافی»، محقق: ضیاءالدین حسینی اصفهانی، اصفهان: کتابخانه امام امیر المؤمنین علی (ع)، اول.
22
کلینی، محمدبن یعقوب(1365ق): «کافی»، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چهارم.
23
متقی هندی، علاء الدین علی ابن حسام الدین(1401ق): «کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال»، محقق: بکری حیانی، بی جا: صفوه السقا - مؤسسه الرساله، پنجم.
24
مجلسی، محمد باقر(1404ق): «بحارالأنوار»، بیروت: مؤسسه الوفاء، بینا.
25
محدث نوری، حسین بن محمد تقی(1408ق): «مستدرک الوسائل»، قم، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، بینا.
26
معرفت، محمد هادی(1385ش): «علوم قرآنی»، قم: مؤسسه فرهنگی تمهید، هفتم.
27
--------------(1376ش): «مصونیت قرآن از تحریف»، مترجم، محمد شهرابی، قم: مرکز انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اول.
28
مفید، محمدبن محمدبن نعمان(1413ق): «أوائل المقالات»، قم» انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، بینا.
29
مکارم شیرازی، ناصر(1421ق): «الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل»، قم: مدرسه امام علی ابن ابی طالب(ع)، بینا.
30
--------------(1374ش): «تفسیر نمونه»، تهران: دار الکتب الإسلامیه،اول.
31
نجارزادگان، فتح الله(1384): «تحریف ناپذیری قرآن»، تهران: مشعر، اول.
32
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعه تطبیقی آرای کلامی تفاسیر روض الجنان و مفاتیح الغیب
پزوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در صدد است به بررسی و تحلیل تطبیقی برخی از مهمترین آراء کلامی صاحبان تفاسیر روض الجنان و مفاتیح الغیب پرداخته، و عقاید هر کدام را در ذیل آن موضوعات بیان نماید. این دو مفسر علی رغم برخی شباهتها در آراء کلامی مطرح در تفاسیر خود، در موارد بسیاری دارای اختلاف نظر میباشند؛ ابوالفتوح رازی و امام فخررازی هر دو ایمان را عبارت از تصدیق قلبی دانسته و با دلایل قرآنی به اثبات این مسئله پرداختهاند. ابوالفتوح رازی رؤیت خداوند در روز قیامت با چشم سر را ناممکن میداند، ولی فخررازی مانند دیگر متکلمان اشعری رؤیت خداوند را در روز قیامت جایز میداند. درباره حادث یا قدیم بودن کلام خدا، ابوالفتوح رازی با اعتقاد به کلام لفظی قائل به حدوث قرآن شده، در حالی که فخررازی به کلام نفسی معتقد است. ابوالفتوح رازی مانند جمهور شیعیان قائل به عصمت انبیاء در همه زمانها می باشد، اما فخررازی عصمت انبیاء را بعد از نبوت روا میدارد. ابو الفتوح رازی در بحث تکلیف مالایطاق معتقد است که خداوند حتی کمتر از حد توانایی به مکلفین تکلیف داده و نه با عدل، بلکه با فضل خویش با ایشان رفتار نموده است. در مقابل امام فخر رازی با دلایلی به اثبات تکلیف ما لایطاق می پردازد. در بحث رزق، ابو الفتوح روزى را چیزى میداند که خداوند خلق را از آن بهرهمند میگرداند، و حرام را جزء روزی به حساب نمی آورد، ولی فخررازی حرام را جزء روزی میداند.
https://www.olomquran.ir/article_85237_a967ac6a26914cc11ea3a0ada396aa4e.pdf
2016-07-22
61
86
تفسیر روض الجنان
تفسیر مفاتیح الغیب
آراء کلامی
ابوالفتوح رازی
فخررازی
«قرآن کریم»؛
1
آل کاشف الغطاء، الشیخ محمد الحسین(1990م)، «اصل الشیعه و اصولها»، بیروت : دار الاضواء.
2
آمدی، سیف الدین(1423ق)، «ابکار الافکار فی اصول الدین»، تحقیق احمد محمد مهدی، قاهره: دار الکتب.
3
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی(1410 ق)، «متشابه القرآن و مختلفه» ، قم: انتشارات بیدار.
4
ابو الفتوح رازی، حسین بن علی(1408ق)، «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، تحقیق محمد جعفر یاحقی- محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
5
احمدیان، عبدالله(1382)، «الایضاح للمعضلات تفسیر البیضاوی»، تهران: نشر احسان.
6
اسد آبادی، عبد الجبار بن احمد(1998م)، «الاصول الخمسه»، حققه و قدم له الدکتور فیصل بدیر عون، الکویت: مطبوعات جامعه الکویت.
7
اندلسی، ابن حزم(1416ق)، «الفصل فی الملل و الاهواء و النحل»، تعلیق احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
8
ایجی، عبد الرحمن بن احمد(1416ق)، «المواقف فی علم الکلام»، بیروت: عالم الکتب.
9
بغدادی، عبدالقاهر(1977م)، «الفرق بین الفرق»، بیروت: دارالافاق الجدیده، چاپ دوم.
10
بهار، محمد تقی(1359ش)، «سبک شناسی»، تهران: بی نا.
11
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق)، «انوار التنزیل و اسرار التاویل»، تحقیق محمد عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
12
پرهاروی، محمد عبد العزیز(بی تا)، «النبراس شرح شرح العقاید»، پاکستان: المکتبه الحبیبه.
13
تفتازانی، سعدالدین(1409ق)، «شرح المقاصد»، تحقیق عبدالرحمان عمیده، قم: انتشارات الشریف الرضی.
14
تفتازانی، سعدالدین و آخرون(1329ق)، «مجموعه الحواشی البهیمه علی شرح العقائد النسفیه»، مصر: مطبعه کردستان العلمیه.
15
حسنی، هاشم معروف(1987م)، «الشیعه بین الاشاعره والمعتزله»، بیروت: دارالقلم، چاپ اول.
16
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد(1363ش)، «تفسیر اثنا عشری»، تهران: انتشارات مسقات، چاپ اول.
17
حقوقی، عسکر(1346-1348)، «تحقیق در تفسیر ابو الفتوح رازی»، تهران، بی نا.
18
حلبی، علی اصغر(1373ش)، «تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام»، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.
19
خاتمی، احمد(1370ش)، «فرهنگ علم کلام»، تهران: انتشارات صبا، چاپ اول.
20
خوئی، سید ابوالقاسم(1382ق)، «بیان در علوم و مسائل کلی قرآن»، ترجمه محمد صادق نجمی و هاشم هاشم زاده هریسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
21
ذهبى، محمد حسین(1381ق)، «التفسیر و المفسرون»، قاهره: دار الکتب الحدیثه.
22
سعدی، عبد الملک عبد الرحمن(1408ق)، «شرح النسفیه فی العقیده الاسلامیه»، بغداد: دار الانبار.
23
شهرستانی، عبدالکریم(بی تا)، «نهایه الاقدام الی علم الکلام»، تصحیح آلفرد گیرم، بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
24
طبری، محمد بن جریر(1412ق)، «جامع البیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دارالمعرفه.
25
طوسی، محمد بن حسن(1400ق)، «الاقتصاد»، قم: مطبعه الخیام.
26
----------------(1406ق)، «الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد»، بیروت: دار الاضواء، چاپ دوم.
27
----------------(1400ق)، «الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد»، تهران: مکتبه جامع چهل ستون.
28
----------------(بی تا)، «التبیان فی تفسیر القرآن»، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
29
طوسی، نصیر الدین(1996م)، «تجرید العقاید»، مصر: دار المعرفه الجامعیه.
30
طیب، سید عبد الحسین(1378ش)، «اطیب البیان»، تهران: انتشارات اسلام، چاپ دوم.
31
علوی مهر ، حسین(1384ش)، ، «آشنایی با تفسیر و مفسران»، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول.
32
فخرالدین رازی، محمد بن عمر(1420ق)، «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
33
کیذری، محمد(1404ق)، «حدائق الحدائق»، دهلی: بی نا.
34
لاهیجی، فیاض(1372ش)، «سرمایه ایمان در اصول اعتقادات»، تصحیح صادق لاهیجی، تهران: انتشارات الزهراء، چاپ سوم.
35
مدرس، عبد الکریم(1392ق)، «الوسیله فی شرح الفضیله»، بغداد: مطبعه الرشاد، چاپ اول.
36
مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1381ق)، «اوائل المقالات فی مذاهب و المختارات»، تحقیق فضل الله زنجانی، نجف: بی نا، چاپ سوم.
37
منتجب الدین رازی، علی(1404ق)، «الفهرست»، به کوشش عبد العزیز طباطبایی، قم: بی نا.
38
نراقى، مهدى(1352ش)، «انیس الموحدین»، تصحیح آیة اللَّه قاضى طباطبائى، تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقى.
39
نیشابوری، نظام الدین حسین بن محمد(1416ق)، «تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان»، تحقیق شیخ زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
40
یا حقی، محمد جعفر(1371ش)، «مقدمه بر روض الجنان و روح الجنان»، مشهد، بی نا.
41
یزدی مطلق، محمود(1378ق)، «اندیشه های کلامی شیخ طوسی»، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول.
42
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعه تطبیقی آراء مفسران فریقین در چیستی و کجایی «البیت المعمور»
«البیتالمعمور» یک ترکیب وصفیِ قرآنی به معنای خانة آباد است، که خداوند در سورة طور پس از سه قَسَم، یک بار بدان قسم خورده، و از حیث اهمیت، در دیدگاه بیشتر مفسران قابلیت همسنگی با بیت الحرام را دارا میباشد. این ترکیب در ادبیات پیش از اسلام به کار نرفته، و ظاهراً نخستین بار در قرآن کریم از آن یاد شده است. از سوی مفسران فریقین، اقوال مختلفی دربارة این ترکیب بیان شده؛ برخی آنرا در زمین میدانند که یا کعبه است و یا قلب مؤمنان. برخی آن را در آسمان میدانند؛ که در آسمان دنیا، یا آسمان چهارم و یا آسمان هفتم قرار دارد. روایات نیز در این باب همداستان نیستند. به نظر میرسد قول راجح نزد فریقین، آن است که در آسمان چهارم قرار دارد و محاذی کعبه است. معمور بودن آن نیز به سبب زیارت تعداد بسیار زیادی از ملائکه میباشد. برخی روایات، بر نزول قرآن در ماه رمضان بر بیت المعمور تصریح دارند، که توجیهی جز حمل بر نزول دفعیِ قرآن، برای آن نمیتوان داشت. لذا در این تحقیق که به روش توصیفی – تحلیلی است تلاش شده چیستی و کجایی بیت المعمور از دیدگاه مفسران فریقین و البته با کاربست روایات مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
https://www.olomquran.ir/article_85240_0d08c99490df27f1497a2d173e9a4067.pdf
2016-07-22
87
106
سورة طور
البیتالمعمور
مفسران فریقین
نزول دفعی
نزول تدریجی
«قرآن کریم»؛
1
آلوسى، سید محمود (1415ق)، «روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی»، بیروت: دارالکتب العلمیه.
2
ابن بابویه، محمد بن على(1384ق)، «امالی»، قم: وحدت بخش.
3
---------------- (1385ق)، «علل الشرائع»، قم: کتاب فروشى داورى..
4
---------------- (1378ق)، «عیون اخبار الرضا ع»، محقق: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
5
ابن جوزى، عبدالرحمن بن على (1422ق)، «زاد المسیر فى علم التفسیر»، بیروت: دار الکتاب العربی.
6
ابن درید، محمد بن حسن (بی تا)، «جمهرة اللغة»، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول.
7
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی تا)، «التحریر و التنویر»، بیروت: مؤسسه التاریخ، چاپ اول.
8
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (بی تا)، «تفسیر القرآن العظیم»، بیروت: دار احیاء التراث.
9
ابن منظور، محمد بن مکرم (بی تا)، «لسان العرب»، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
10
ابوالسعود، (1411ق)، «ارشاد العقل السلیم»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
11
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق)، «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی.
12
بحرانی، سید هاشم،(1419ق)، «البرهان فی تفسیر القرآن»، بیروت: مؤسسه العلمی للمطبوعات.
13
بصری، حسن (1992م)، «تفسیر حسن بصری»، تحقیق محمد عبد الرحیم، قاهره: بی نا.
14
بقاعی، ابراهیم بن عمر (1422ق)، «نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور»، بیروت: دار الصاد.
15
بیضاوى، عبد الله بن عمر (1418ق)، «أنوار التنزیل و أسرار التأویل»، بیروت: دار إحیاء التراث العربى، چاپ اول.
16
جوادی آملی، عبدالله (1385ش)، «تفسیر تسنیم»، قم: اسراء.
17
-------------- (1377ش)، «صهبای حج»، قم: اسراء.
18
-------------- (1392ش)، «چگونگی نزول دفعی و تدریجی قرآن کریم»، فصلنامه آموزشی، تحلیلی و اطلاعرسانی، دورهی دهم، شمارهی 4.
19
جوهرى، اسماعیل بن حماد (بی تا)، «الصحاح»، بیروت: بی نا، چاپ اول.
20
حقى بروسوى، اسماعیل (بی تا)، «تفسیر روح البیان»، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
21
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1374ش)، «المفردات فی غریب القرآن»، تهران: انتشارات مرتضوی، چاپ دوم.
22
رجبی، محمود (1393ش)، «گفتاری دربارهی نزول قرآن»، فصلنامه معرفت، شماره 1، 25مرداد.
23
زرقانی، محمدعبدالعظیم (1991م)، «مناهل العرفان فی علوم القرآن»، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
24
زمخشرى محمود بن عمر (1407ق)، «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، بیروت: دار الکتاب العربی.
25
زنجانی، ابوعبداللّه (1341ق)، «تاریخ قرآن»، ترجمه ابوالقاسم سحاب، تبریز: انتشارات سروش.
26
سیوطى، عبدالرحمن بن ابىبکر (1407ق)، «الاتقان فی علوم القرآن»، بیروت: دار ابن کثیر.
27
---------------------- (1404ق)، «الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور»، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
28
طباطبایى، سید محمدحسین (1417ق)، «المیزان فى تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
29
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، «مجمع البیان فى تفسیر القرآن»، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
30
طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر (1412ق)، «جامع البیان فى تفسیر القرآن»، بیروت: دار المعرفه.
31
طریحى، فخر الدین بن محمد (1375ش)، «مجمع البحرین»، تهران: انتشارات مرتضوی، چاپ سوم.
32
طوسى، محمد بن حسن (1420ق)، «التبیان فى تفسیر القرآن»، بیروت: دار احیاء التراث العربى، چاپ اول.
33
طیب، سید عبد الحسین (1378ش)، «اطیب البیان فی تفسیر القرآن»، تهران: انتشارات اسلام.
34
فخررازى، محمد بن عمر (1420ق)، «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
35
فراهیدى، خلیل بن احمد (بی تا)، «کتاب العین»، قم: هجرت، چاپ دوم.
36
فیض کاشانى ملا محسن (1415ق)، «تفسیر صافی»، تهران: انتشارات الصدر.
37
قرشی، علیاکبر (1366ش)، «تفسیر احسن الحدیث»، تهران: بنیاد بعثت.
38
قرطبى محمد بن احمد (1364ش)، «الجامع لأحکام القرآن»، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
39
قمى مشهدى ، محمد بن محمدرضا (1368ش)، «کنز الدقائق و بحر الغرائب»، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
40
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، «الکافی»، محقق و مصحح: علی اکبر غفارى و محمد آخوندی، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
41
کاشفى سبزوارى، حسین بن على (1369ش)، «تفسیر مواهب علیه»، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
42
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1404ق)، «مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول»، محقق و مصحح: سید هاشم رسولى محلاتى، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
43
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقی (1403ق)، «بحار الأنوار»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
44
مفید، محمد بن محمد (1414ق)، «تصحیح اعتقادات الإمامیة»، محقق و مصحح: حسین درگاهى، قم: کنگره شیخ مفید.
45
مکارم شیرازى، ناصر و همکاران (1374ش)، «تفسیر نمونه»، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
46
معرفت، محمدهادی (1416ق)، «التمهید فی علوم القرآن»، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ سوم.
47
میبدى، احمد بن محمد (1371ش)، «کشف الأسرار و عدة الأبرار»، تهران: انتشارات امیر کبیر.
48
یونس خطیب، عبد الکریم (بی تا)، «التفسیر القرآنی للقرآن»، قاهره: دار الفکر العربی.
49
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی دیدگاههای علامه طباطبایی و آیت الله معرفت در خصوص «ناسخ و منسوخ» و «محکم و متشابه» قرآن
از جمله شخصیتهای بارز معاصر در حیطه قرآن پژوهی علامه طباطبایی و آیت الله معرفت میباشند، که آثار بر جای مانده از این دو عالم شیعی، پاسخگوی بسیاری از مسائل علوم قرآنی بوده است. از آنجا که علوم قرآنی دانشی متشکل از علوم مختلف است، این پژوهش در صدد مقایسه اندیشه و دیدگاه این دو عالم بزرگ در برخی از این علوم (ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه) به روش توصیفی - تحلیلی و با ابزار کتابخانهای است. با بررسی دیدگاههای این دو اندیشمند روشن میگردد که هر دو قائل به نسخ به معنای حقیقی آن در قرآن بودهاند. علاوه بر این آیت الله معرفت با طرح نسخ مشروط، یک قاعده کلی (هر ناسخ و منسوخی در گرو حالت ویژه و قید مصلحت است) به دست میآورد و با ارائه نسخ تمهیدی، بسیاری از مسائل قرآنی را تحلیل و تبیین مینماید. در باب محکم و متشابه نیز دیدگاهها تقریبا یکسان است، به طوری که هر دو شخصیت معتقداند تشابه در آیات قرآن به معنای مطلق آن، که قابل درک و فهم نباشد، هرگز در قرآن راه ندارد. البته آیت الله معرفت در بیان و درک این مبحث نسبت به علامه طباطبایی از نوآوری بیشتری برخوردار است.
https://www.olomquran.ir/article_85244_f38269db10024b8bc6e6663bda47009c.pdf
2016-07-22
107
127
علوم قرآنی
نسخ در قرآن
محکم و متشابه
علامه طباطبایی
آیت الله معرفت
«قرآن کریم» (ترجمه محمد مهدی فولادوند)؛
1
ابن بابویه، محمدبن علی(1378ق)، «عیون الاخبار الرضا»، مهدی لاجوردی، تهران: نشرجهان.
2
ابن منظور، محمدبن مکرم(1414ق)، «لسان العرب»، بیروت: دارصادر، چاپ سوم.
3
احمدی، حبیب الله(1381)، «پژوهشی در علوم قرآن»، قم: فاطیما، چاپ چهارم.
4
احمدیان، عبدالله(1382)، «قرآن شناسی»، تهران: نشر احسان، چاپ دوم.
5
ادیب العلاف(1422ق)، «البیان فی علوم القرآن»، دمشق: مکتبه الفارابی، چاپ اول.
6
الجرجانی، علی بن محمد (بی تا)، «التعریفات»، القاهرة: دار الفضیلة.
7
حکیم، سید محمدباقر و محمدعلی لسانی فشارکی(1378)، «علوم قرآنی»، تهران: تبیان، چاپ اول.
8
حلبی، علی اصغر(1374)، «آشنایی با علوم قرآنی»، تهران: اساطیر، چاپ چهارم.
9
خویی، سید ابوالقاسم(بی تا) ، «البیان فی تفسیر القرآن»، قم: مؤسسه احیاءآثار الامام الخوئی.
10
رادمنش، سیدمحمد(1374)، «آشنایی با علوم قرآنی»، تهران: علوم نوین/جامی، چاپ چهارم.
11
راغب اصفهانی اصفهانی،حسین بن محمد(1412ق)، «المفردات فی غریب القرآن»، صفوان عدنان داودی، دمشق: دار الشامیه، چاپ اول.
12
الزرقانی، محمد عبدالعظیم (1417ق)، «مناهل العرفان فی علوم القرآن»، بیروت: المکتبة العصریة.
13
زمخشری، محمود(1407ق)، «الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل»، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
14
سیوطی، جلال الدین(1404ق)، «الدر المنثور فی تفسیر المأثور»، قم: کتابخانه مرعشی نجفی، 1404ق.
15
------------- (1421ق)، «الاتقان فی علوم القرآن»، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ دوم.
16
شهیدی صالحی، عبدالحسین(1381)، «تفسیر و تفاسیر شیعه»، قزوین: حدیث امروز، چاپ اول.
17
طباطبایی، سید محمد حسین (1388)، «قرآن در اسلام»، قم: بوستان کتاب.
18
------------------- (1417ق)، «المیزان فی تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
19
صبحی الصالح (1968م)، «مباحث فی علوم القرآن»، بیروت: دارالعلم للملایین،الطبعة الخامسة.
20
طالقانی، محمود(1362)، «پرتوی از قرآن»، تهران:شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.
21
علامه طباطبایی، محمد حسین(1417ق)، «المیزان فی تفسیر القرآن»، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
22
-------------------- (1353)، «قرآن در اسلام»، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
23
علم الهدی، عبد الجواد(1387)، «علوم القرآن»، قم: رسول اعظم.
24
علوی مهر، حسین(1384)، «آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران»، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول.
25
عیاشی، محمدبن مسعود(1380ق)، «تفسیرعیاشی»، تهران: چاپخانه علمیه.
26
فراهیدی، خلیل بن احمد(1410ق)، «کتاب العین»، قم: انشارات هجرت، چاپ دوم.
27
قرشی، علی اکبر(1371)، «قاموسقرآن»، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
28
مسلم(بی تا)، «صحیح مسلم»، نووی، بیروت: دار الکتاب العربی.
29
آیت الله معرفت، محمد هادی (1381)، «علوم قرآنی»، قم: مؤسسه التمهید، چاپ چهارم.
30
-------------------- (1415)، «التمهید فی علوم القرآن»، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم.
31