مطالعه تطبیقی آرای کلامی تفاسیر روض الجنان و مفاتیح الغیب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

پزوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در صدد است به بررسی و تحلیل تطبیقی  برخی از مهم­ترین آراء کلامی صاحبان تفاسیر روض الجنان و مفاتیح الغیب پرداخته، و عقاید هر کدام را در ذیل آن موضوعات بیان نماید. این دو مفسر علی رغم برخی شباهت­ها در آراء کلامی مطرح در تفاسیر خود، در موارد بسیاری دارای اختلاف نظر می­باشند؛ ابوالفتوح رازی و امام فخررازی هر دو ایمان را عبارت از تصدیق قلبی دانسته و با دلایل قرآنی به اثبات این مسئله پرداخته­اند. ابوالفتوح رازی رؤیت خداوند در روز قیامت با چشم سر را ناممکن می­داند، ولی فخررازی مانند دیگر متکلمان اشعری رؤیت خداوند را در روز قیامت جایز می­داند. درباره حادث یا قدیم بودن کلام خدا، ابوالفتوح رازی با اعتقاد به کلام لفظی قائل به حدوث قرآن شده، در حالی که فخررازی به کلام نفسی معتقد است. ابوالفتوح رازی مانند جمهور شیعیان قائل به عصمت انبیاء در همه زمان­ها می باشد، اما فخررازی عصمت انبیاء را بعد از نبوت روا می­دارد. ابو الفتوح رازی در بحث تکلیف مالایطاق معتقد است که خداوند حتی کمتر از حد توانایی به مکلفین تکلیف داده و نه با عدل، بلکه با فضل خویش با ایشان رفتار نموده است. در مقابل امام فخر رازی با دلایلی به اثبات تکلیف ما لایطاق می پردازد. در بحث رزق، ابو الفتوح روزى را چیزى می­داند که خداوند خلق را از آن بهره­مند می­گرداند، و حرام را جزء روزی به حساب نمی آورد، ولی فخررازی حرام را جزء روزی می­داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Kalamis Opinions of Rawz al-Janan and Mafatih al-Qaib Interpretations

چکیده [English]

The current research, by descriptional-analyctical approach, aims to have a comparative study and analyzation as to some of the most important of the Kalamis opinions of the Rawz al-Janan and Mafatih al-Qaib Interpretations authors and show the opinions of them in the following of the expressed objects. In many of objects, these two interpreter, despite some of resemblances in the involved Kalamis opinions of their interpretations, have essential dissension; both Abu al-Fotuh Razi and Imam Fakhr Razi, have considered the faith as the internal affirmation and proved this problem by Quranic reasons. Abu al-Fotuh Razi, the seeing God by the eye in hereafter, considers as an impossible matter, but similar to another Ash’ariyyah, Fakhr Razi considers as an allowable matter. About the the words of God, whether it is “Hadeth” (being created in time) or qadim (pre-eternal), by the belief in the spoken word(Kalam Lafzi), Abu al-Fotuh Razi said that the Quran is created in time, and Fakhr Razi believed to the meaning of the words of the Quran (Kalam-e nafsi). Like the public of Shiites, Abu al-Fotuh Razi says that the prophets were innocent in all of the moments, but Fakhr Razi represents the innocent of the prophets after electing for the prophecy. As to the delegation of a duty beyond the powers of the mukallaf (taklif ma la yutaq), Abu al-Fotuh razi believes that not only God has gave less than the power of the mukallafs to them, but He has behaved to them by His eminency not by His justice (a’dl). In contrast, Imam Fakhr Razi by some reasons proves that delegation of a duty is beyond the powers of the mukallaf. About the aliment, Abu al-Fotuh Razi regards that God gives to the creatures and about the haram (illegal) does not as the aliment, in contrast, Fakhr Razi considers that as the aliment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rawz al-Janan Interpretation
  • Mafatih al-Qaib Interpretation
  • Kalam Opinions
  • Abu al-Fotuh Razi
  • Imam Fakh al-Din Razi
  1.   «قرآن کریم»؛

    1. آل کاشف الغطاء، الشیخ محمد الحسین(1990م)، «اصل الشیعه و اصولها»، بیروت : دار الاضواء.
    2. آمدی، سیف الدین(1423ق)، «ابکار الافکار فی اصول الدین»، تحقیق احمد محمد مهدی، قاهره: دار الکتب.
    3. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی(1410 ق)، «متشابه القرآن و مختلفه» ، قم: انتشارات بیدار.
    4. ابو الفتوح رازی، حسین بن علی(1408ق)، «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، تحقیق محمد جعفر یاحقی- محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
    5. احمدیان، عبدالله(1382)، «الایضاح للمعضلات تفسیر البیضاوی»، تهران: نشر احسان.
    6. اسد آبادی، عبد الجبار بن احمد(1998م)، «الاصول الخمسه»، حققه و قدم له الدکتور فیصل بدیر عون، الکویت: مطبوعات جامعه الکویت.
    7. اندلسی، ابن حزم(1416ق)، «الفصل فی الملل و الاهواء و النحل»، تعلیق احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
    8. ایجی، عبد الرحمن بن احمد(1416ق)، «المواقف فی علم الکلام»، بیروت: عالم الکتب.
    9. بغدادی، عبدالقاهر(1977م)، «الفرق بین الفرق»، بیروت: دارالافاق الجدیده، چاپ دوم.
    10. بهار، محمد تقی(1359ش)، «سبک شناسی»، تهران: بی نا.
    11. بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق)، «انوار التنزیل و اسرار التاویل»، تحقیق محمد عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
    12. پرهاروی، محمد عبد العزیز(بی تا)،  «النبراس شرح شرح العقاید»، پاکستان: المکتبه الحبیبه.
    13. تفتازانی، سعدالدین(1409ق)، «شرح المقاصد»، تحقیق عبدالرحمان عمیده، قم: انتشارات الشریف الرضی.
    14. تفتازانی، سعدالدین و آخرون(1329ق)، «مجموعه الحواشی البهیمه علی شرح العقائد النسفیه»، مصر: مطبعه کردستان العلمیه.
    15. حسنی، هاشم معروف(1987م)، «الشیعه بین الاشاعره والمعتزله»، بیروت: دارالقلم، چاپ اول.
    16. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد(1363ش)، «تفسیر اثنا عشری»، تهران: انتشارات مسقات، چاپ اول.
    17. حقوقی، عسکر(1346-1348)، «تحقیق در تفسیر ابو الفتوح رازی»، تهران، بی نا.
    18. حلبی، علی اصغر(1373ش)، «تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام»، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.
    19. خاتمی، احمد(1370ش)،  «فرهنگ علم کلام»، تهران: انتشارات صبا، چاپ اول.
    20. خوئی، سید ابوالقاسم(1382ق)، «بیان در علوم و مسائل کلی قرآن»، ترجمه محمد صادق نجمی و هاشم هاشم زاده هریسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
    21. ذهبى، محمد حسین(1381ق)، «التفسیر و المفسرون»، قاهره: دار الکتب الحدیثه.
    22. سعدی، عبد الملک عبد الرحمن(1408ق)، «شرح النسفیه فی العقیده الاسلامیه»، بغداد: دار الانبار.
    23. شهرستانی، عبدالکریم(بی تا)، «نهایه الاقدام الی علم الکلام»، تصحیح آلفرد گیرم، بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
    24. طبری، محمد بن جریر(1412ق)، «جامع البیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: دارالمعرفه.
    25. طوسی، محمد بن حسن(1400ق)، «الاقتصاد»، قم: مطبعه الخیام.
    26. ----------------(1406ق)، «الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد»، بیروت: دار الاضواء، چاپ دوم.
    27. ----------------(1400ق)، «الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد»، تهران: مکتبه جامع چهل ستون.
    28. ----------------(بی تا)، «التبیان فی تفسیر القرآن»، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    29. طوسی، نصیر الدین(1996م)، «تجرید العقاید»، مصر: دار المعرفه الجامعیه.
    30. طیب، سید عبد الحسین(1378ش)، «اطیب البیان»، تهران: انتشارات اسلام، چاپ دوم.
    31. علوی مهر ، حسین(1384ش)، ، «آشنایی با تفسیر و مفسران»، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول.
    32. فخرالدین رازی، محمد بن عمر(1420ق)، «مفاتیح الغیب»، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
    33. کیذری، محمد(1404ق)، «حدائق الحدائق»، دهلی: بی نا.
    34. لاهیجی، فیاض(1372ش)، «سرمایه ایمان در اصول اعتقادات»، تصحیح صادق لاهیجی، تهران: انتشارات الزهراء، چاپ سوم.
    35. مدرس، عبد الکریم(1392ق)، «الوسیله فی شرح الفضیله»، بغداد: مطبعه الرشاد، چاپ اول.
    36. مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1381ق)، «اوائل المقالات فی مذاهب و المختارات»، تحقیق فضل الله زنجانی، نجف: بی نا، چاپ سوم.
    37. منتجب الدین رازی، علی(1404ق)، «الفهرست»، به کوشش عبد العزیز طباطبایی، قم: بی نا.
    38. نراقى، مهدى(1352ش)، «انیس الموحدین»، تصحیح آیة اللَّه قاضى طباطبائى، تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقى.
    39. نیشابوری، نظام الدین حسین بن محمد(1416ق)، «تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان»، تحقیق شیخ زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
    40. یا حقی، محمد جعفر(1371ش)، «مقدمه بر روض الجنان و روح الجنان»، مشهد، بی نا.
    41. یزدی مطلق، محمود(1378ق)، «اندیشه های کلامی شیخ طوسی»، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول.