داستان قوم ثمود در قرآن و یافته های جغرافیایی معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

مطابق آموزه‌هاى قرآن کریم، شناخت و اطلاع از وضعیت اقوام گذشته برای عبرت‌آموزی در برخی از آیات الهى به ‌منظور دستیابى به یک زندگى آگاهانه لازم است.براساس روایات و متون تاریخى، منطقه جغرافیایى عربستان، از زمان‌هاى گذشته مسکنِ قبایل زیادى بوده، که برخى از آنان در طى حوادث نابود گردیده‌اند. یکی از قبایلی که در تاریخ این سرزمین از آن نام ‌برده شده، قوم ثمود است مسئله اصلی نگارش پیش رو این است که نظر قرآن درباره قوم ثمود چیست و محل زندگی آن ها طبق جغرافیای کنونی زمین، کجاست؟ قرآن کریم معمولا درباره این قوم به ‌اختصار سخن گفته و غالباً بین قصه حضرت نوح (علیه السلام) و حضرت ابراهیم (علیه السلام) و پس از قوم عاد از آن ها یاد کرده است. بر اساس آثار باقی‌مانده از آن‌ها و اشارات برخی مفسران و قرآن پژوهان می‌توان گفت‌که قوم ثمود در شمال شبه ‌جزیره عربستان زندگی می‌کردند. این نگارش به ثمود در قرآن و اعتقادات آنها و شتر حضرت صالح و عوامل هلاکت آنان اشاره می‌کند سپس به بررسی جغرافیای تاریخی سرزمین حجر و آثار باستانی به جامانده از آن، و نظرات مفسران در این باره می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The story of Thamud tribe in the Holy Quran and the contemporary geographical findings

چکیده [English]

According to the teachings of the Holy Quran, the knowledge of status of the past generations is necessary for learning experiences in some divine verses in order to achieve a conscious life.
According to the historical traditions and texts, the geographic area of Saudi Arabia has long been the tribe's housing, some of which has been destroyed during the events. The Thamud tribe is one of those tribes which is mentioned in the history of this land. The main objective of this article is, “what is the opinion of the Quran about the people of Thamud?” and “where is their abode according to the current geography of the land?” The Holy Quran usually has spoken very briefly about these people and has often referred to them amongst the story of Noah (PBUH) and Prophet Ibrahim (PBUH) or after the Aad people.
Based on the remnants of them and the remarks of some of the Quran commentators and researchers, the Thamud people had lived in the north of the Arabian Peninsula. This article points out destiny of the Thamud in Quran and their beliefs, the Camel of Hazrat Saleh (AS) and the causes of their destruction. Finally it investigates the historical geography of the Land of Stone, ancient works, and comments of commentators on this subject.

کلیدواژه‌ها [English]

  • quran Interpretations
  • Historical geography
  • Hajr land
  • Hazrat Saleh
  • Thamud people
منابع
*((قرآن کریم))
کتاب­ها:
1. مصطفوى، حسن، (1368 ش)، ((التحقیق فی کلمات القرآن الکریم))، 14 جلد، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی، چاپ اول.
2- ابو الفداء، اسماعیل بن على‏‏، (2007 م)، ((تقویم البلدان))، قاهره‏، مکتبة الثقافة الدینیة‏، چاپ اول.
3- ابوالفتح رازى، حسین بن على‏، (1408 ق)، ((روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن))، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوى.
4- اصطخرى، ابراهیم بن محمد، (1927 م)، ((مسالک الممالک (اصطخرى، لیدن)))، 1 جلد، دار صادر - بیروت‏، چاپ اول.
5- آلوسى، سید محمود، (1415)، ((روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏))، تحقیق: على عبدالبارى عطیة بیروت‏، دارالکتب العلمیه‏، چاپ اول.
6- بتنونی، محمد لبیب، (1381 ش)، ((سفرنامه حجاز))، مترجم: انصاری، تهران.
7- بحرانى، هاشم بن سلیمان، (1416 ق)، ((البرهان فى تفسیر القرآن‏))، تهران‏، بنیاد بعثت‏، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة- قم‏، چاپ اول.
8- بکرى، عبدالله بن عبدالعزیز، (1403 ق)، ((معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع))، ‏محقق / مصحح: سقا، مصطفى‏نشرعالم الکتب‏، بیروت.
9- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، (1380 ش)، ((باستان­شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن))، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم.
10- ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم‏، (1422)، ((الکشف و البیان عن تفسیر القرآن))‏، بیروت،‏دار احیاء التراث، العربی.
11- جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، (1381 ش)، ((قصص الأنبیاء)) ،(قصص قرآن - ترجمه قصص الأنبیاء جزایری)، 1 جلد، انتشارات فرحان - تهران‏، چاپ اول.
12- حاجب الدوله، علی بن حسین، (1379 ش)، ((سفرنامه حاج علیخان اعتمادالسلطنه))، محقق: قاضی عسکر، علی، تهران، ناشر: نشر مشعر.
13- حریرى، محمد یوسف، (1384)، ((‏فرهنگ اصطلاحات قرآنى))، قم‏، ‏‏هجرت‏، چاپ دوم.
14- حسام‌السلطنه، مراد میرزا، (1374 ش)، ((سفرنامه مکه))، گردآورنده: جعفریان، رسول، تهران، نشر مشعر
15- حقى بروسوى، اسماعیل، ((تفسیر روح البیان)) ‏، دارالفکر، بیروت، چاپ: اول‏، بی‌تا.
16- دشتى، محمد، (1386)، ((ترجمه نهج‌البلاغه))، میراث ماندگار ، چاپ اول.
17- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412 ق)، ((مفردات ألفاظ القرآن))، تحقیق: صفوان عدنان داوودى، بیروت‏، ‏، ‏دار القلم چاپ اول.
18- زمخشرى، محمود، (1407 ق)، ((الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل))‏، بیروت، دار الکتاب العربی‏، چاپ سوم.
19- سبحانی تبریزی، جعفر، (1386)، ((فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام))، تهران، نشر مشعر.
20- سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی‏‏، (1412 ق)، ((فى ظلال القرآن))، نشر: دارالشروق‏، بیروت- قاهره‏، چاپ هفدهم.
21- شراب، محمد محمدحسن، ((فرهنگ اعلام جغرافیایی تاریخی در حدیث و سیره نبوی(ترجمه)))، محقق: نعمتی، محمدرضا، مترجم: شیخی، حمیدرضا، تهران، نشر مشعر.
22- طباطبایى، سید محمدحسین، (1417 ق)، ((المیزان فى تفسیر القرآن))‏، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه، چاپ پنجم.
23- طبرسی، فضل بن حسن، (1372 ش)، ((مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن))، تهران‏، انتشارات ناصرخسرو.
24- طبری، محمد بن جریر بن یزید، (1352 ش)، ((تاریخ طبری (تاریخ الأمم و الرسل و الملوک))) ، ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده. تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول.
25- طوسى، محمد بن حسن، بی‌تا، ((التبیان فى تفسیر القرآن‏))، تحقیق: احمد قصیرعاملى‏، بیروت، دار احیاء التراث العربى ‏، چاپ اول.
26- علی، صالح احمد، (1375 ش)، ((حجاز در صدر اسلام))، مترجم: آیتی، عبد المحمد، تهران، نشر مشعر.
27- فیض کاشانى ملا محسن‏، (1415)، ((تفسیر الصافی))‏، تحقیق: حسین اعلمى‏، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم.
28- قره چانلو، حسین‏، (1380 ش)، ((جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی‏))، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
29- قریشی، سید علی‌اکبر، (1371 ش)، ((قاموس قرآن))، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
30- قزوینى، زکریا بن محمد، (1373 ش)، ((آثار البلاد و اخبار العباد))، ترجمه میرزا جهانگیر قاجار، تهران، امیرکبیر، تهران، چاپ اول.
31- قمى مشهدى محمد بن محمدرضا، (1368 ش)، ((تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب))، تحقیق: حسین درگاهى‏، تهران‏، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، ‏چاپ اول.
32- قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، (1368)، ((تفسیر کنزالدقایق و بحر الغرایب))، تحقیق: حسین درگاهى‏، تهران‏، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول.
33- کلینی، محمد بن یعقوب، (1407 ق)، ((الفروع من الکافی))، 5 جلد، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
34- محمد بیومى، مهران، (1383 ش)، ((بررسى تاریخى قصص قرآن))، 4 جلد، مترجم: سید محمد راستگو، تهران‏، انتشارات علمى و فرهنگى‏، چاپ اوّل.
35- مدرسى، سید محمدتقی، (1419 ق)، ((من هدى القرآن))، تهران‏، دار محبى الحسین.
36- مغنیه، محمدجواد، (1424 ق)، ((تفسیر الکاشف))، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة.
37- مکارم شیرازى، ناصر‏، (1374)، ((تفسیر نمونه))، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة ‏.
38- میبدى، احمد بن محمد، (1371)، ((کشف الأسرار و عدة الأبرار))، تهران، انتشارات امیرکبیر.
39- یاقوت حموى، یاقوت بن عبدالله، (1995 م)، ((معجم البلدان)) ‏، بیروت‏، دار صادر، چاپ دوم‏.
مقالات:
40- ﺍﻟﺒﻬﮑﻠﯽ، ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺃﺣﻤﺪ، ﺍﻟﻌﺮﺏ: ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﺜﺎﻧﯿﺔ، ﺷﻮﺍﻝ 1378، ص291تا ص296.
41- خلیل، محمدابراهیم، (1341 ش)، آریانا، ((مزار حضرت صالح ع))، شماره 239.
42- روح‌انگیز، لاله، (پائیز 1385)، ((بررسی مدارک باستان‌شناسی مدائن صالح))، بیّنات، شماره 51.
43- ﻣﺮﻋﺸﯽ، ﺳﯿﺪ محمدحسین، ((ﻛﺘﺎﺑﺪﺍﺭﯼ، ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻩ ﺩﯾﻦ)): ﺧﺮﺩﺍﺩ ﻭ ﺗﯿﺮ 1378- ﺷﻤﺎﺭﻩ 128 و 129.